Bosna i Bošnjaci od 1840. do 1878. godine (7)

Nastavljamo sa objavljivanjem knjige "Tragom drevnih Bošnjana - bosanska država i nacionaln(i) identiteti kroz historiju" čiji su autori Taner Aličehić i Đenan Galešić.

Pitanje budućnosti Osmanskog Carstva (tzv. “Istočno pitanje”)[1] početkom devetnaestog vijeka poprimilo je nove karakteristike i ušlo u novu etapu stvaranjem nacionalnog osjećaja te oslobodilačkim ratovima balkanskih naroda koji su bili u sastavu tog carstva, gdje se prvi srpski ustanak izdvaja kao svojevrstan početak. Od tada, balkansko pitanje prerasta u glavni politički problem Evrope.[2] 

Austrija je od početka osamnaestoga vijeka okruživala Bosanski ejalet sa sjevera i zapada. Značaj Bosne za tu zemlju još se više povećao kada je odlukama Bečkog kongresa 1815. godine zaposjela Dalmaciju i preuzela vlast u Dubrovniku. Planovi koji su se od tada stvarali u austrijskoj carskoj obavještajnoj kancelariji službi, išli su u smjeru objedinjavanja austrijskih teritorija u ekonomskom i političkom smislu te njihovog spajanja s Jadranskom obalom, što je bilo izvodivo jedino pripajanjem teritorije Bosne. Istovremeno, monarhija je nastojala održavati dobre odnose s bosanskim valijom.[3]

Rat za slobodu Bosne i Bošnjaka (6)
U Osmanskom carstvu Bošnjaci sačuvali tradiciju (5)

Pad Bosanskog kraljevstva (4)
Krstaške inkvizicije protiv Bosne i Bošnjaka (3)
Nastanak bosanske države (2)
Uvod u bosanstvo: Historijske pretpostavke bosanske države (1)

Nakon Krimskog rata (1853–1856) Osmansko Carstvo je preuzelo brojne obaveze prema evropskim silama, čiji je interes za dešavanja u Bosni od tog trenutka osjetno rastao. Za vrlo kratko vrijeme u Sarajevu i Mostaru su Austrija, Francuska, Velika Britanija, Rusija, Pruska i Italija otvorile konzulate, vicekonzulate i konzularne agencije, tako da su se od tog vremena sva zbivanja u Bosni odvijala pod prismotrom evropskih sila. Najveću aktivnost poduzimala su diplomatska predstavništva Austro-Ugarske i Rusije, čiji su se interesi na Balkanu snažno sukobljavali, naročito na prostoru Bosne.[4]

Zašto „Tragom drevnih Bošnjana"?

Sve aktivnosti provođene su prvenstveno putem diplomatskih predstavništava i stvaranjem obavještajne saradničke mreže.[5] Zadatak austrijskog konzulata u Travniku, otvorenog 1808. godine, bio je pratiti politička, ekonomska i vojna zbivanja u Bosni i njoj susjednim ejaletima Osmanskog Carstva, pratiti provođenje ugovora između Austrije i Osmanskog Carstva te insistirati na njegovom poštivanju, s posebnom pažnjom pratiti kretanja u graničnim predjelima prema Austriji.

Austrijski vicekonzulat u Mostaru otvoren je nešto prije 1850. godine. Prvi vicekonzul Marko Vuletić, kao i svi kasniji do okupacije 1878. (Josip Dubravčić, Konrad Vasić, Pavo Relja i Anton Stratz), trudili su se uspostaviti saradnju s katoličkim svećenstvom u cijeloj Bosni. Posebno se u tome uspjelo na prostoru zapadne Hercegovine, gdje su fratri naklonost Austro-Ugarskoj najjasnije pokazali nakon izbijanja ustanka 1875. godine. Biskup Kraljević je povodom vijesti da je Srbija odlučila pripojiti Bosnu sebi otvoreno zatražio od Porte da se Bosna, u slučaju povlačenja osmanske vlasti, pripoji Austriji, a ne Srbiji.[6]

Kod katoličkog stanovništva u drugoj polovini devetnaestog vijeka još je uglavnom bila izražena privrženost bošnjaštvu. Glavni zagovornici bosanskog identiteta bili su franjevci Ivan Franjo Jukić i Martin Nedić, koji su smatrali da su svi stanovnici Bosne Bošnjaci, bez obzira na vjersku pripadnost. Ova Jukićeva ideja bila je suprotstavljena katoličkom svećenstvu Hrvatske, koje je djelovalo s ciljem pripajanja bosanskih katolika “matici” hrvatskog naroda. Na tlu Bosne ovakvu velikohrvatsku ideologiju zastupao je i nametao, između ostalih, i fra Grga Martić, uz čije djelovanje je neminovno navesti utjecaj Josipa Štadlera.[7] 

Ideja bošnjaštva bila je bitna bosanskim franjevcima, koji su njegujući historijski kontinuitet sa srednjovjekovnom Bosnom i bosanski identitet zadržali na okupu svoje vjernike tokom cijelog osmanskog perioda. Podršku nacionalnom identitetu Bošnjaka uputio je i Osman Topal-paša, koji je nacionalnu ideologiju bošnjaštva objelodanio 1866. godine u novinama Bosanski vjestnik. Temeljila se na tvrdnji da je bosanski narod, iako usko vezan za osmansku državu, zadržao sve narodne specifičnosti te da je neodvojivo vezan za državu Bosnu. Borbu za samostalnost Bosne, tj. postojanje ideje o autonomiji bosanskog naroda u okviru Osmanskog Carstva, ispravno je posmatrati kao stalno prisutno postojanje bosanske posebnosti i identiteta u pamćenju tog naroda.
Rusija je u ovom periodu, poduzimala aktivnosti na proširenju svoje diplomatske mreže.

Nakon Sarajeva, otvoren je 1858. godine i konzulat u Mostaru. Ciljevi su bili, s obzirom na ustanke u Hercegovini, vršenje utjecaja na pravoslavno stanovništvo i stvaranje kod njih osjećaja odanosti Rusiji, praćenje katoličke propagande protiv pravoslavlja, zatim, po mogućnosti, posredovanje između Crne Gore i Turske te praćenje aktivnosti hercegovačkih ustanika i njihovog nastojanja da se dio Hercegovine pripoji Crnoj Gori.