Bogata historija Stare pravoslavne crkve u Sarajevu: Znate li legendu o njenom nastanku?

Širom svijeta pravoslavni vjernici danas slave Vaskrs, najradosniji hrišćanski praznik.

Jedan od najstarijih sakralnih objekata u Sarajevu, Stara Pravoslavna crkva, odnosno Crkva svetih arhanđela Mihaila i Gavrila, nalazi se nedaleko od Baščaršije, na početku Titove ulice.

Nastala je u vrijeme velikog razvoja Sarajeva tokom vladavine Osmanskog carstva i uprave Gazi Husrev-bega, poznatog i kao velikog graditelja. Prvi put se pominje 1539. godine, ali pretpostavlja se da je izgrađena na temeljima jedne još starije crkve. 

Trending

Ubjedljiva pobjeda FK Sarajevo u Gabeli kao sjajna uvertira u veliki derbi

Multikulturalnost grada u kojem se spajaju Istok i Zapad postala je sinonim za cijelu Bosnu i Hercegovinu, koja je u svijetu prepoznata upravo prema ovom fenomenu, a tome doprinosi i postojanje ove crkve, jednog od najstarijih sakralnih objekata na ovim prostorima.

Sam oblik crkve je prilično nekarakterističan s obzirom na to da je njena širina veća od njene dužine. Iako je namjenski građena kao pravoslavni sakralni objekat i zamišljena da služi stoljećima u istu svrhu, njen prvobitni arhitektonski oblik nije imao jednu od osnovnih odlika crkve – zvonik, koji je dograđen tek početkom 20. stoljeća.

Prvi zvonik bio je drveni, a tek onda zidani. Naime, razlog tome je zakon Osmanskog carstva koji je zabranjivao gradnju objekata većih od džamije. 

Pored brojnih zanimljivosti koje krije u svojim riznicama, kao posebna ističe se i narodno predanje o njenom nastanku i gradnji, koja iskazuje domišljatost stanovništva i na zanimljiv način objašnjava nastanak tlocrta crkve.

U početku, crkva je bila jednospratna i veoma visoka, međutim, u 17. stoljeću, kada njen prostor postaje nedovoljan za sve vjernike, ta visina je raspolovljena drvenim podom i tako je nastala empora, galerija, koja je određena za žene.

U požaru 1788. godine crkva je stradala, te je nakon toga dobila novi krov. U dvorištvu crkve nalazi se stari bunar u koji su se ubacivali novčići i čija se voda (iako metalnog okusa) smatrala ljekovitom.

Kako kaže legenda o nastanku crkve, Gazi Husrev-beg je pristao na molbu sarajevskih pravoslavaca da izgrade crkvu, ali uz uvjet da građevina bude jednostavna i da pokriva isključivo prostor veličine volovske kože.

06.01.23. 19:11

Uoči pravoslavnog Božića: U dvorištu Stare pravoslavne crkve u Sarajevu zapaljen badnjak

Neki mudri starac tada se dosjetio da izreže kožu na tanke kaiševe i označi zemljište njima koliko je potrebno, kako bi se ispunili zahtjevi za veličinom i begov uvjet. Velikog gaziju je obradovala ova domišljatost, te je dozvolio gradnju crkve u proporcijama u kojima je poznata danas.

Iako nije potvrđena tačnost ove legende, jedna je od najzanimljivijih koje dodatno obogaćuju veze ljudi u Sarajevu.

Crkva danas, zajedno sa okolnim prostorom – dvorištem, zgradom muzeja, parohijskim domom i ulaznom kapijom, čini vrijedan nacionalni spomenik. Pored samih objekata, crkva-muzej sadrži i brojne značajne eksponate (predmete). 

Po predanju i arheološkim podacima Stara srpska pravoslavna crkva Sv. Arhangela Mihaila u Sarajevu potiče iz srednjeg veka. Pisanih tragova o njenom postojanju u to vrijeme nema jer su, najvjerovatnije, propali za vrijeme osmanskih osvajanja.

Ko je ktitor (graditelj) crkve nije poznato. Narodno predanje je pripisuje Andrijašu, bratu Kraljevića Marka.

Muzej Stare srpske pravoslavne crkve u Sarajevu nastao je iz riznice te crkve. Za otvaranje Muzeja posebno je zaslužan crkveni tutor Jeftan Despić. Na ideju da se riznica pretvori u Muzej Despić je došao 1889. godine posle otvaranja Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Da bi se ova ideja realizovala preuređen je gornji sprat magaze u crkvenoj porti, s desne strane od jugoistočnog ulaza u avliju prema ulici.

Za vrijeme Drugog svetskog rata Stara crkva i Muzej nisu stradali niti opljačkani, zahvaljujući brizi dr. Joze Petrovića, ondašnjeg direktora Zemaljskog muzeja.

U muzeju se čuva veći broj rukopisnih i štampanih crkvenih knjiga velike historijske i umjetničke vrijednosti. Tu je prije svega Sarajevska Krmčija na pergamentu iz prve polovine XIV veka, zatim Siloanovo Jevanđelje kraj XIV veka, Život Sv. Save od Teodosija, prepisao ga dijak Vladislav 1508. godine u Mileševi. Od štampanih knjiga sačuvana su dva Cetinjska oktoiha Đurđa Crnojevića iz 1493/94. godine kao i Psaltir iz manastira Mileševe.

Od tekstilnih stvari ima dosta vezova, odeždi od zlatnog brokata, crkvenih draperija, vezenih i tkanih pojaseva sa paftama. Metalni predmeti: okovani krstovi iz XVII i XVIII vijeka, ručne kadionice, panagijari, petohljebnice, domaća i mletačka kandila. Što se tiče novca u Muzeju se čuva priličan broj sitnog dubrovačkog, turskog, mletačkog i novijeg austrijskog i srpskog novca. Predmeti od drveta i obrađenog kamena su malobrojni.

Prve pisane podatke o Riznici u Sarajevu iznio je Giljferding a prvu monografiju posvećenu Riznici Stare crkve napisao je 1936. godine dr. Lazar Mirković, profesor Bogoslovskog fakulteta.

Ikone kao i značajne štampane i rukopisne knjige iz Riznice izlagane su u Beogradu i u drugim mjestima u zemlji i inostranstvu.