Vladimir Jevtić: Istočnobosanska vartolomejska noć

Piše: Vladimir Jevtić

Petnaest godina nakon Srebrenice, uglavnom su utihnuli glasovi koji su tvrdili da genocid nije desio. Međutim, čini se da je sada na sceni jedan nov način posmatranja tog događaja kao nekakvog ekscesa, sticaja okolnosti, jednog iskakanja iz srpskog konteksta rata u BiH, gde se on definiše kao isključivo građanski rat, odnosno etnički i verski sukob, u kome se "ne zna ko je kome više naneo zla".

U pokušaju stvaranja takve slike, nova interpretacija Srebrenice se izvodi iz ludila i hira NN neposrednih izvršilaca zločina, sa ciljem da se stvori utisak da je Srebrenička tragedija proistekla iz okolnosti koje niko nije osmislio, niti ih pokrenuo i njima upravljao. Namera srpskih elita je u tome da pokažu da nikakve namere u vršenju zločina nije bilo, kako bi one same izbegle odgovornost za zločine koji su proistekli iz rata u BiH koji su osmislile, pokrenule i vodile srpske političke, verske, kulturne, ekonomske i vojne elite. Pri tome se izbegava reč genocid, zato što priznavanje postojanja genocida znači istovremeno priznavanje postojanja namere i plana da se nanesu teške traume, ili da se uništi određena zajednica na jednom prostoru.

Genocid u Srebrenici nije nikakav izolovan događaj, već predstavlja vrhunac zločinačke politike koja se u Bosni i Hercegovini vodila od proleća 1992, čiji su akteri bili politički i vojni lideri bosanskih Srba, podržani i podstaknuti od strane srpskih elita i tadašnjeg političkog rukovodstva Srbije na čelu sa Slobodanom Miloševićem. Cilj takve politike u početku bio je rušenje državnog subjektiviteta Republike Bosne i Hercegovine, te njeno nasilno uključivanje u "krnju" Jugoslaviju (bez Slovenije i Hrvatske), koja bi bila samo drugo ime za projekat Velike Srbije, u kojoj bi srpski narod bio vladajući, a nesrbi bi postali građani drugog reda. Kada je postalo jasno da Muslimani u BiH ne žele pristati na takvo rešenje, srpske elite u Srbiji i BiH odlučile su se za rat i nasilnu podelu BiH sa ciljem da uzmu što veći deo te zemlje i etnički ga očiste od pripadnika nesrpskih naroda. Na udaru su se posebno našli Muslimani-Bošnjaci, najbrojniji narod u BiH, koji su u najvećem delu zemlje živeli izmešano sa Srbima.

Photomontage: Instruktor
Područje istočne Bosne, naročito onaj deo neposredno uz Drinu, našao se u posebnom fokusu velikosrpskih etničkih inženjera, koji su pustili krilaticu o "Drini kao kičmi srpstva", koju je neophodno "osloboditi" od "tuđinskog elementa", većinskog na njenoj levoj obali. Od marta i aprila 1992. pripadnici JNA, pripadnici TO i drugih oružanih formacija bosanskih Srba, te pripadnici raznih paravojnih jedinica, koje su u velikom broju pristizale iz Srbije, počinile su najmonstruoznije zločine nad bošnjačkim narodom u navedenom području.

Potrebno je pomenuti samo neke "poduhvate", koji su po surovosti postali planetarno poznati: Klanja na mostovima na Drini, masovna silovanja u Višegradu, Foči i drugim mestima, rušenje Aladže (šarene) džamije u Foči (bisera islamske arhitekture na ovim prostorima), zatvaranja i ubistva bošnjačkih civila na mnoštvu lokaliteta u Foči, Višegradu, Bratuncu, Srebrenici, Vlasenici, Zvorniku i Bijeljini, masovne deportacije stanovništva (sa područja Zvornika, iz sela Kozluka i Skočića, 1822 lica bošnjačke narodnosti, preko teritorije Srbije deportovana su u Mađarsku 26.juna 1992.), pljačka, paljevine i potpuna devastacija bošnjačkih sela u dolini Drine, te rušenje i uništavanje verskih i kulturnih spomenika koji su pripadali islamskom nasleđu na ovim prostorima. Samo na području Zvornika uništeno je 46 džamija, od kojih su neke poticale iz 15. veka.

Na područjima Zvornika, Bratunca, Višegrada i Foče, pripadnici raznih srpskih vojski i paravojski pokazali su u pravom smislu reči srednjevekovnu surovost u obračunu sa bošnjačkim stanovništvom. I kada su te činjenice počele izlaziti na videlo u sudskim procesima, mnogi su to pokušali da zabašure i objasne ludošću i mahnitošću neposrednih izršilaca zločina. Međutim, kada se posmatra čitav kontekst događaja u bosanskom Podrinju u proleće 1992, čini se da je u tim surovostima bilo izvesnog sistema.

Naime, u navedenim opštinama, Bošnjaci su bili izrazita većina i kreatorima ideje o etnički čistoj "Srbiji preko Drine" bilo je jasno da samo masovnim terorom mogu prinuditi tako brojnu populaciju da napusti svoje domove i prepusti ih u ruke "umetnika genocida".

Nedovoljno je poznato da je područje opštine Bratunac (u kome su Bošnjaci pred rat činili 65% stanovništva), od koga srpski nacionalisti danas žele napraviti veštački pandan Srebrenici, zapravo bilo jedno ogromno stratište za tamošnje Bošnjake u proleće 1992. godine. Knjiga "Satanski sinovi" novinara Seje Omeragića donosi jeziva svedočanstva Bratunčana koji su preživeli torturu srpskih zločinaca, čije su bestijalnosti i mučenja ljudi bila takva da bi im na njima pozavideli i najmonstruozniji mučitelji iz doba inkvizicije.

Oko 600 lica bošnjačke nacionalnosti ubijena su na području opštine Bratunac, krajem aprila i tokom maja meseca 1992, bošnjačka sela su sravnjena sa zemljom, a celokupno bošnjačko stanovništvo prikupljeno na gradskom stadionu, gde je izvršeno odvajanje žena, dece i starih od muškaraca. Žene, deca i stari su deportovani prema teritoriji koju je kontrolisala Armija R BiH, dok su muškarci zatvoreni u fiskulturnu salu osnovne škole "Vuk Karadžić", gde su maltretirani, prebijani a mnogi su bili ubijeni ili umrli od zadobijenih rana i povreda. Kada su i ovi ljudi deportovani na teritoriju pod kontrolom AR BiH, na teritoriji Bratunca pod srpskom kontrolom nije ostalo nijednog Bošnjaka.

O događajima u Bratuncu detaljno je govorio u svom priznanju optužnice pred Haškim sudom Miroslav Deronjić, predsednik kriznog štaba SDS i jedan od organizatora progona bratunačkih Bošnjaka.

Photomontage: Instruktor
Sličan scenario bio je namenjen Srebrenici, u kojoj su Bošnjaci pred rat činili preko 80% ukupnog stanovništva. Pripadnici srpske vojske su zauzeli Srebrenicu i držali je do sredine maja 1992, kada su je napustili, prethodno je opljačkavši. Srbi su bili svesni da ne mogu držati Srebrenicu u okolnostima u kojima su brda iznad grada bila prepuna bošnjačkih izbeglica iz Podrinja, koji su formirali prve oružane odrede i počeli pružati kakav-takav organizovan otpor.

U rukama Srba ostao je deo opštine Srebrenica koji se naslanjao na Drinu, koji je odlukom Skupštine bosanskih Srba na Palama, izdvojen u tzv. "srpsku opštinu Skelani". Izlišno je pominjati da je prostor ove tzv. opštine, potpuno "očišćen" od njegovih bošnjačkih stanovnika.

U Zvorniku, Foči, Višegradu i drugim bosanskim gradovima, scenario je bio svuda sličan. Najpre bi razne paravojne jedinice (Arkanovi "Tigrovi", "Beli orlovi", Šešeljevci...) uz podršku JNA zaposele grad, a potom zajedno sa pojedinim predstavnicima lokalnog "Kriznog štaba" zaveli strahovladu u mestu, koja bi potrajala mesec-dva, za čijeg trajanja bi tamošnji Bošnjaci bili razoružani, a potom hapšeni, maltretirani, ubijani pojedinačno i u grupama, radnje i stanovi bi bili uništavani, dok bi bošnjačka sela bila napadana i mahom spaljivana i sravnjena sa zemljom. Nakon toga, svakom Bošnjaku bi bilo jasno da ako želi da sačuva živu glavu, mora što je pre moguće napustiti prostor zamišljene "prekodrinske Srbije".

Ovakvom talasu nasilja, koji se poput uragana sručio na bosansko Podrinje tokom proleća 1992, bošnjačko stanovništvo nije moglo da se suprotstavi, tako da su žrtve bile ogromne, a otpor mestimičan i uprkos pravom heroizmu na nekim mestima (naročito je poznata odbrana Kula grada kod Zvornika, čiji su branioci skoro nenaoružani, tokom većeg dela aprila 1992. odolevali masovnim artiljerijskim i tenkovskim napadima, te bombardovanjima migova) bio je slabo uspešan.

Bošnjaci su za relativno kratko vreme (od aprila do sredine leta 1992) skoro nestali iz bosanskog Podrinja. Zadržali su se na svega četiri tačke otpora, gde je koncentracija življa bila najveća i gde su tamošnje jedinice Patriotske lige i Teritorijalne odbrane, uspele da konstituišu odbranu i sačuvaju pod svojom kontrolom deo opštine Zvornik u dolini reke Sapne (danas opština Sapna u sastavu Tuzlanskog kantona F BiH), veći deo opštine Srebrenica, malu oblast sa centrom u mestu Žepa, te šire područje Goražda (danas područje Bosansko-podrinskog kantona F BiH).

Dok su područja Sapne i Goražda u toku ratnih dejstava uglavnom uspela da uspostave kakvu-takvu kopnenu vezu sa ostatkom slobodne teritorije, dotle su se Srebrenica i Žepa, tokom čitavog rata nalazile u potpunom okruženju snaga bosanskih Srba. Naročito teška situacija bila je u Srebrenici u koju se slila ogromna masa naroda koja je proterana iz svojih domova, tako da je u jednom trenutku, nakon zimske ofanzive snaga bosanskih Srba početkom 1993, u Srebrenici, koja je pre rata imala oko 15.000 stanovnika, sklonište našlo oko 70.000 ljudi sa područja osam opština istočne Bosne. Prava humanitarna katastrofa pretila je Srebrenici, pa je međunarodna zajednica reagovala proglašenjem Srebreničke enklave za zaštićenu zonu UN.

Istorija, a naročito tragičan kraj zaštićene zone dobro je poznat i njime se nećemo baviti u ovom tekstu, jer želimo da pokažemo da se Srebrenica nije desila slučajno, da je ona rezultat jednog sveobuhvatnog zločinačkog projekta, koji je trajao pune tri godine, sa ciljem da potpuno eliminiše većinsko muslimansko-bošnjačko stanovništvo bosanskog Podrinja.

Tekst je preuzet s prijateljskog portal E-novine