Stravični događaji: Staljinovo ostrvo ljudoždera

To je gesta sjećanja na žrtve stravičnih događaja koji su se odigrali u ljeto 1933. godine na tom riječnom ostrvu, piše Radio Slobodna Evropa.

"Svake godine u junu stavimo vijenac na krst koji je postavljen na ovom ostrvu 1933. godine,“ kaže Valeria Štatolkin za RSE. "Ali ove godine nismo mogli da idemo. Voda je bila previsoka i ostrvo je bilo gotovo sasvim poplavljeno."

Njihova posvećenost ovom hodočašću dio je napora da se zemljacima, Rusima, ukaže na eksperiment u društvenom inženjeringu i samoodrživosti koji se okončao tragično za mnoge od “naseljenika” koje je ovdje namamila sovjetska vlast Jozefa Staljina – čije je brutalne ispade često umanjivala trenutna vlast u Rusiji zarad ublaženih historijskih interpretacija Staljinove tridesetogodišnje vladavine.

Prije osamdeset i pet godina u maju, mala flota drvenih brodova doplovila je do ostrva Nazinski i iskrcala otprilike 3.000 “naseljenika” s naredbom da izgrade “specijalno naselje”, kao jedan mali kutak Staljinovih GULAGA – mreže radnih logora koji su se protezali širom Sovjetskog saveza, gdje su milioni ljudi bili pod represijom i ubijani – eufemistički nazvanih radnim kampovima za naseljenike. Najmanje 23 zarobljenika već su bila mrtva kada su stigli.

Bez oruđa, skloništa ili hrane, okruženi naoružanim stražarima koji su pucali na bilo koga ko je pokušao da zakorači prema ledenoj rijeci, zarobljenici su brzo postali žrtve izgladnjivanja, zaraze, nasilja i ekstremnih vremenskih uslova.

Uprkos svemu, brodovi tegljači su nastavili da se iskrcavaju na riječno ostrvo.

Izvještavano je o brojnim stravičnim incidentima kanibalizma. Toliko mnogo, zapravo, da su ovo ostrvo sami lokalci prozvali Ostrvo ljudoždera ili Ostrvo smrti.

Do avgusta, najmanje 4.000 ljudi je bilo mrtvo ili nestalo. Prema sovjetskim dokumentima koji datiraju iz 20. avgusta 1933. godine, bilo je svega 2.200 preživjelih od 6.700 ljudi poslanih u Nazinski, nisku, močvarnu riječnu prevlaku dužine tri kilometra i širine 600 metara.

 Za svega 300 preživjelih se smatralo da su sposobni za budući rad.

“Jednom je jedna žena s Ostrva smrti bila dovedena u našu kuću,” sjeća se Feofila Bjlina, stanovnica sela Nazino na sjevernoj obali rijeke Ob, u dokumentima oralne istorije zabilježene 1989. godine. “Bila je odvedena u drugi logor… Žena je odvedena u sobu da tu provede noć, vidjela sam da su joj listovi na nogama bili odsječeni. Pitala sam je o tome i ona mi je rekla, ‘To su mi uradili na Ostrvu smrti – odsjekli su ih i skuhali’ – svo meso na njenim listovima na nogama bilo je isječeno. Zbog toga su joj se noge smrzavale i ona ih je zamotala u rite. Mogla je sama da se kreće. Izgledala je kao starica, ali je imala nešto više od 40 godina.”

Tragedija na ostrvu Nazinski bila je produkt nemilosrdne sovjetske učinkovitosti.

Šef tajne policije Genrih Jagoda i Matvej Berman koji je rukovodio sistemom GULAG, sanjali su o surovom projektu društvenog inženjeringa koji je imao za cilj da “preseli” najmanje dva miliona ljudi u zabačene dijelove Sibira i sovjetskog Kazahstana. Ideja je bila da “naseljenici” kultivišu milione hektara zemlje i razviju samoodržive zajednice u okviru dvije godine. Jednim dijelom, plan je ciljao na pokrivanje velike gladi koja je u to vrijeme vladala u Ukrajini i drugim dijelovima ove velike zemlje.

Kako bi sakupili “naseljenike”, vlada je ponovo uspostavila omrzli sistem domaćih pasoša koji je bio zabranjen poslije 1917. i boljševičke pobune.

Gotovo odmah, policija je širom zemlje počela da okuplja sve one koji su se našli na nekom drugom mjestu od onoga na kojem su bili registrovani.

Vera Panovaja, stanovnica sela Ust-Tima, koja je isto govorila za oralnu istoriju 1989. godine, sjeća se kako je srela čovjeka po imenu Kuzma Salnikov, koji je bio na Ostrvu ljudoždera.

“Bio je rudar iz Novokuznetska. Oženjen, s dvoje djece. Jednom je krenuo za Novosibirsk i zaustavio se na centralnoj tržnici,” sjeća se Panovaja. “U tom trenutku, tržnica je opkoljena, postavljena je mreža za hvatanje i svako ko nije nosio dokument bio je uhapšen. Svako – uključujući žene i djecu – bili su ukrcani na brodice i poslani na ostrvo Nazinski.”

Uobičajena praksa u sistemu GULAG bila je da se obični kriminalci miješaju s političkim zatvorenicima kao jedan od načina kojim se održavala atmosfera straha i terora. Sovjetski dokumenti sačuvani u muzeju GULAG u Tomsku bilježe ispitivanja nekih od kriminalaca koji su bili na ostrvu Nazinski.

Jednog su pitali da li je jeo “ljudsko meso”.

“Ne, to nije istina,” odgovorio je. “Jeo sam samo jetru i srce.”

Pitan o detaljima, odgovorio je: “Bilo je veoma jednostavno. Kao šašlik (jelo od ovčetine). Napravili smo ražnjiće od vrbinih grana, isjekli na komade, naboli na ražnjiće i pekli na logorskoj vatri.”

Drugi su opisivali žene koje su bile zavezane za drveće dok su muškarci sjekli njihove grudi, listove na nogama i druge dijelove tijela.

Još jedan obični kriminalac čija dokumentacija o ispitivanju je preživjela hvalio se da je tukao zatvorenike kako bi izvukao zlatne zube ako su ih imali.

Katastrofa na Ostrvu ljudoždera bila je toliko zastrašujuća da je lokalni komunistički komesar po imenu Vasilij Veličko u julu 1933. samoinicijativno krenuo da istražuje glasine koje je čuo. Intervjuisao je na desetke ljudi i napisao izvještaj na jedanaest stranica koji je poslao u Moskvu, Novosibirsk i centar distrikta Narim. Njegov izvještaj je označen kao “državna tajna” i u javnosti se pojavio tek 1995. godine.

Ostrvo Nazinski konačno je evakuisano u julu 1933. Kada je Veličko došao u avgustu, svi “naseljenici” su već bili otišli.

“Trava na ostrvu bila je visine čovjeka,” napisao je u izvještaju. “Ali lokalni žitelji koji su dolazili na ostrvo da skupljaju jestive bobice vratili su se pošto su otkrili leševe u travi i napuštene kolibe od pruća pune kostura.”

Godine 1989. Odjeljenje Memorijalne grupe za ljudska prava uputilo se na ekspediciju u Nazinski kako bi sakupilo i dokumentovalo oralnu istoriju.

“Otišla sam tamo iz Tveritinkaja da kosim sijeno,” rekla je stanovnica Nazina Taisija Čokarevaja timu Memorijalne grupe o njenom putu u Nazinski nakon što je radni logor bio napušten. “Vidjela sam ljude kako peru ruke. Zapušila sam nos i pomislila, šta to rade... Oprali bi ruke i onda se trkom vratili gore. Vidjela sam da su sakupljali zlatne zube… u Aleksandrovsku je bila jedna državna radnja. Tamo su nosili zlatne zube. Ko god je imao zlato, nosio ga je tamo. Oni su imali lijepu odjeću, makarone, dobru hranu.“

Kompletan članak pročitajte na portalu Radio Slobodna Evropa.