Krstaške inkvizicije protiv Bosne i Bošnjaka (3)

Korijeni bosanske filozofije života se nalaze u srednjem vijeku, kada se u Bosni postepeno razvila Crkva bosanska. Postojanje kršćanske crkve drugačijeg tumačenja svetog zapisa izazivalo je gnjev Vatikana, katoličkih ugarskih i raških (pravoslavnih) vladara, koji su već tada prihvatili bizantskog patrijarha kao vjerskog vođu.

Pišu: Taner Aličehić i Đenan Galešić

Bosna je u tom periodu bila jedino kraljevstvo u Evropi koje je još imalo duhovnu, odnosno vjersku nezavisnost. Podrazumijevalo se da Bosansko kraljevstvo štiti Crkvu bosansku, koja je na stanovit način davala duhovnu slobodu i jedinstvenu filozofiju života u Bosni.

Zašto „Tragom drevnih Bošnjana“?
Uvod u bosanstvo: Historijske pretpostavke bosanske države
Knjiga "Tragom drevnih Bošnjana": Nastanak bosanske države (II)

Crkva bosanska se prvenstveno razvila kako bi se bosansko plemstvo i narod riješili stalnog pritiska Rima i Ugara te njihovog miješanja u unutrašnje prilike. Postojanje samostalne i nezavisne Crkve bosanske izazvalo je gnjev Vatikana, ugarskih ali i srpskih vladara, koji su prihvatili da se podrede Bizantijskoj pravoslavnoj crkvi. Bosansko kraljevstvo i Bošnjaci su zbog vjerske samostalnosti redovno bili izloženi krstaškim napadima.

Jedna od specifičnosti prostora na kojem su živjeli Bošnjaci jesu bosanski srednjovjekovni nadgrobni spomenici – u narodu poznati kao stećci. Bošnjaci su, bez obzira na vjersku pripadnost, sahranjivani pod stećcima. To dokazuju brojne nekropole širom Bosne, kao i u pograničnim dijelovima susjednih država koje su u prošlosti nastanjivali Bošnjaci. Tako na jednom groblju (nekropoli) možemo pronaći stećke sa strogo patarenskim, dualističkim oznakama i simbolima, zatim stećke sa znakovima i detaljima vezanim za simboliku katoličanstva i pravoslavlja, ali dosta ih je i bez ikakvih vjerskih oznaka.

Nadgrobni spomenici ili stećci dugo su se zadržali, mijenjajući postepeno oblik, dok se nisu sveli na tipične bosanske nišane. Na mnogim pravoslavnim, katoličkim i muslimanskim grobljima u Bosni i Hercegovini, prostorno posmatrajući, na stećke se samo nastavljaju nišani ili krstovi. Prema nekim procjenama, tih veličanstvenih bosanskih spomenika danas je sačuvano oko 70.000, a rasprostranjeni su linijom koja prati granice bosanske države u njenom historijski najvećem obimu.

Na temeljima posebnog života, tradicije i slavenske kulture, u Bosni se iskristalisala posebna vrsta bosanske ćirilice, koja se od prve polovine šesnaestog vijeka naziva bosančicom. Još jedna specifičnost bosanske tradicije je sveti Ilija Gromovnik, zaštitnik bosanske države i bosanskog naroda, za kojeg se pretpostavlja da je božanstvo još iz predkršćanskog perioda.

U narodu su ostali mnogi tragovi prethodnog duhovnog života, bilo da su bosanski krstjani prihvatali muslimansku, katoličku ili pravoslavnu vjeru. Bošnjaci nisu tek tako napustili svoju vjekovnu kulturnu baštinu, jezik i pismo, kao ni tolerantni duh “dobrih ljudi”, nego su ostatak petnaestog i čitav šesnaesti vijek pisali ovim jezikom i pismom, kako na stećcima tako i na nišanima i krstovima.

Nažalost, tek u novijoj historiji možemo izučavati duhovno bogatstvo Bošnjaka i Crkve bosanske za vrijeme srednjeg vijeka. Strani inkvizitori su u ime katoličke crkve, s blagoslovom posljednjeg bosanskog kralja, u veoma kratkom periodu uništili značajna pisana djela Crkve bosanske. Sva danas takva poznata djela opstala su zahvaljujući bijegu bosanskog krstjanskog svećenstva iz Bosne u Osmansko Carstvo, gdje je svaki vid kršćanstva uživao slobodu. Može se pretpostaviti da ni pravoslavna crkva nije bila naklonjena “bosanskim” evanđeljima koje je zatekla na prostoru današnje Srbije, Makedonije ili Bugarske.

Katoličanstvo kao vjerski pravac u Bosni nije bilo prisutno do dolaska prvih misionara dominikanaca 1233. godine. Cilj im je bio iskorjenjivanje „heretičke“ Crkve bosanske. Stanovništvo nije dobro prihvatilo njihove svećenike i vrlo brzo su protjerani iz Bosne. Nakon tog neuspjeha Vatikan je poslao franjevce, koji su se konačno nastanili i osnovali Bosansku vikariju 1339. godine. Iako su i oni došli kako bi bosanske krstjane preveli u katolike, njihova je djelatnost, stjecajem historijskih okolnosti poprimila drugačiji oblik i značaj. Tako su se bosanski franjevci duboko ukorijenili na bosanskom tlu, a Bošnjaci ih prihvatili kao dio svoje baštine, pogotovo u većim naseljima.

Pravoslavna crkva se u Kraljevini Bosni počela spominjati tek osvajanjem prostora današnje Srbije, gdje posebno mjesto zauzima pravoslavni manastir Mileševa. A Bošnjaci pravoslavne vjere su, prije osmanskog osvajanja Bosne, nastanjivali pretežno njen jugoistok (današnja istočna Hercegovina) i, sporadično, sjeveroistok.

U godinama pred okupaciju Bosne od strane Osmanskog Carstva, pa i kasnije, Crkva bosanska bila je izložena nestanku, a narod te zemlje sve većem pritisku drugih oblika kršćanske vjere, kako Vatikana tako i crkve pod okriljem Bizantije. Bosanski narod je u istom periodu došao u dodir i s islamom, po mnogo čemu bliskom iskonskom kršćanstvu koje je njegovala Crkva bosanska.