Srđan Šušnica: Potencijali za vojnu eskalaciju krize u BiH (I)

Srđan Šušnica je kulturolog i publicista iz Banje Luke. Diplomirani je pravnik, a magistrirao je na Fakultetu za društvene znanosti Sveučilišta u Ljubljani na programu kulturologije.

Bavi se kulturološkim istraživanjima bosanskih i balkanskih tema, pisanjem i društvenim aktivizmom okrenutim protiv kulture zaborava, povijesnog revizionizma, nacionalizma i fašizma.

Sušnica je odličan poznavatelj političkih i sigurnosnih pitanja, a posebno malignih vanjskih utjecaja na Bosnu i Hercegovinu kojima svjedočimo na posebno intenzivan način svjedočimo u posljednje vrijeme.

Trending

Meteorolozi objavili prognozu: Evo kakvo će nam vrijeme biti do petka

Tim povodom u tri nastavka objavljujemo tekst ovoga autora u kojem se kontekst Bosne i Hercegovine sagledava u široj slici Zapadnog Balkana, Europe i svijeta danas.

Piše: Srđan Šušnica

U kratkom periodu od nekoliko mjeseci 2021. godine postjugoslovenski prostor je prodrmalo nekoliko većih i manjih tenzijama nabijenih političkih i sigurnosnih incidenata.

Počelo je proljetnim slovenačkim "non-paperom" kojim se otvoreno zagovarala podjela Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: BiH) i Kosova i promjene međudržavnih granica po etnonacionalnim principima.

"Non-paperima" na stabilnost

Uslijedio je hrvatski "non-paper" kojim se insinuira razbijanje jedinstvenog državnog suvereniteta BiH na tri etno-teritorijalna (para)državna korpusa, prvobitno kroz uvođenje etno-vjerskog ekskluzivizma u izborni proces, zatim kroz etno-teritorijalno zaokruživanje i federalizaciju takvog izbornog "prava" i na kraju kroz praktikovanje principa samoopredjeljenja.

Nastavilo se julskim zakonom skupštine bosanskohercegovačkog entiteta RS (u daljem tekstu: RS) o neprimjenjivanju državnog zakona o zabrani negiranja genocida kojeg je donio visoki predstavnik u BiH, što je eskaliralo u političke ucjene i blokade rada državnih organa, u režiji i vladajućeg i opozicionog političkog rukovodstva bosanskih Srba u BiH.

Početak septembra donio je kulminaciju kampanje urušavanja nezavisnosti i suverenosti Crne Gore i kultur-političkog podčinjavanja Crnogoraca, kada je predsjednik Srbije naredio i pomogao crnogorskom premijeru, da nelegalnim nasiljem i upotrebom policije i vojske ustoliči lokalnog mitropolita Crkve Srbije (u daljem tekstu: SPC) u simboličkom i stvarnom centru crnogorske suverenosti i državnosti Cetinju koje je kultur-politička metonimija crnogorskog identiteta, jezika i istorijskog trajanja kao nacije.

Kraj septembra donio je vojnu eskalaciju tenzija u kojoj je Srbija na jedno od brojnih "tehničkih" pitanja i suštinskih neslaganja koje ima sa i u svezi sa Kosovom reagovala demonstracijom vojne moći i otvorenom prijetnjom oružanom silom, uz jasno naglašenu uključenost ruskog faktora.

Ni najneobavješteniji posmatrač ne može se oteti utisku, a oni nešto obavješteniji ne mogu zanijekati centralnu ulogu i involviranost zvaničnog Beograda u svim pomenutim događajima.

"Spski svet" i eskalacije tenzija

Slika policijske represije, desanta, patrijarha i sveštenstva SPC-a pod oružanom pratnjom i srpskih paramilitantnih grupacija prikrivenih u Cetinjskom manastiru, uz egzaltiranu podršku i info-propagandnu ofanzivu iz Beograda i Banja Luke.

Slika srbijanskih vojnih helikoptera i mlaznjaka u prijetećim nadlijetanjima iznad kosovske specijalne policije i uličnih barikada kosovskih Srba, te kolone srbijanskih tenkova i oklopnih vozila koji se gomilaju na granici sa Kosovom. Te slike su deja vu početnih godina ratova 1990tih.

Ali šta nam one govore u kontekstu Balkana 2021. godine?

Nakon disolucije socijalističke Jugoslavije, u postjugoslovenskom prostoru postoji samo jedna središnja kriza čiji kontinuitet se može pratiti od sredine 1980-tih godina do danas, kako u ideološkoj i kulturnoj, tako i u kadrovskoj, državno-političkoj i vojno-bezbjednosnoj dimenziji.

U pitanju je (post)jugoslovenska kriza dugog trajanja u čijem centru su velikodržavne aspiracije Srbije, države nepomirene i nesuočene niti sa federalnom Jugoslavijom, niti sa bilancom osvajačkih ratova i zločina na ruševinama iste te Jugoslavije, počinjenih u ime (pan)srpstva i velike sebe. Sa stanovišta istorije ideja ova „duga kriza“ ima uzroke u ključnim događajima historije jugoslovenskog prostora u prvoj polovini 20. vijeka, prožetih višestruko delimitativnim i stapajućim potencijalima Balkana kao limes-a i pons-a.

Nadalje, postoji samo jedno ključno ishodište krize, samo jedan njen centralni akter, i lica krize koja se generacijski smjenjuju. Ishodište joj je nepacifikovana i nekatarzična država Srbija sa svojim spornim etno-političkim i ratnim tvorevinama iz 1990-tih – entitetom RS u BiH, SPC-om u Crnoj Gori i pseudoautonomijom opština sa većinom srpskog stanovništva na sjeveru Kosova. Centralni regionalni akter krize je državni i partijski aparatus moći zvaničnog Beograda, a trenutno zaštitno lice joj je Aleksandar Vučić.

U posljednjoj dekadi burnih globalnih transformacija vladajućih paradigmi, Srbija je u svom susjedstvu uspjela (re)kreirati čitav niz starih naslijeđenih i novih konflikata, kriznih procesa i političkih frontova na kojima izgrađuje svoju poziciju lidera i glavnog remetioca u regionu. Između dva za Srbiju važna događaja – ruske agresije na Ukrajinu i aneksije Krima 2014. i američkog povlačenja iz Avganistana 2021. godine – napetosti i antagonizmi oko „(veliko)srpskog pitanja“ u regionu su rasli geometrijskom progresijom, kao i samopouzdanje i vojni potencijali Srbije. I to ne bez razumijevanja i tolerancije Evropske unije (u daljem tekstu: EU) i pojedinih evropskih država (napose Njemačke).

Nabrajanje lokalnih i regionalnih incidenata, provokacija, kampanja nasilja i zastrašivanja te demonstracija sile i velikodržavlja, ali i „benignih“ političkih performansa, ekonomskih incijativa i kultur-političkih projekata zvaničnog Beograda ili RS-a zahtjevalo bi stotine strana.

Suština održavanja stalnih tenzija jeste u održavanju nereformisanog prisustva i uticaja Srbije u postjugoslovenskim državama, ograničavanju njihove suverenosti i kontroli političkih i vojnih eskalacija u regionu.

Može li prisustvo i uticaj zvaničnog Beograda u regionu biti „benigno“ i ako može kako? Ono čemu svjedoči okruženje Srbije daleko je od benignog, jer stremi blokadama i dezintegracijama ključnih sigurnosnih i političkih institucija susjednih zemalja i potčinjavanju njihovog identitarnog narativa, državnog aparatusa i suverenosti interesima Srbije.

Hibridne kampanje i blokade

Od opštih izbora 2018. godine do danas član Predsjedništva BiH Milorad Dodik uz podršku opozicionih političkih aktera u RS i zvaničnog Beograda i uz mentorisanje zvanične Moskve, okrestrirao je tri blokade rada državnih institucija.

Posljednja, kojoj je povod bio krivično sankcionisanje negiranja genocida u Srebrenici, već se razvila u svojevrsno samovlašće entitetskih institucija, slično referendumskom incidentu (2016.) tokom kojeg su institucije RS usvajale odluke izvan pravnog sistema države i praktikovale de facto čin samoopredjeljenja.

Trenutna blokada državnih tijela BiH je praćena odlukama skupštine RS da entitetskim zakonom proglase ništavnim zakon državnog nivoa, iako je isti donesen od instance koja za to ima potpuni ustavni legitimitet i mandat.

Ovdje je riječ o uzurpaciji zakonodavnih ovlašćenja države i donošenju entitetskog propisa izvan pravnog sistema države od strane nižeg nedržavnog nivoa vlasti. Ova blokada ima potencijal da eskalira ili u novu daleko ozbiljniju referendumsku krizu ili u proces izlaska iz pravnog sistema BiH unilateralnim raskidanjem svih ili pojedinih ustavnopravnih veza entiteta (pravosuđe, odbrana, vanjski poslovi, moneta, itd) sa jedinstvenim političkim i pravnim poretkom države.

Protivustavnost, pa i pravna nedozvoljenost i nemogućnost ovih akata iako očigledna trebaće vremena da se konstituiše odlukom Ustavnog suda BiH. Oba scenarija mogu da vode krizu ka promjeni faktičkog stanja na terenu, novoj realnosti i secesiji, za koju niko u i van BiH ne može garantovati kako i sa kojim posljedicama će se završiti.

Scenarij izlaska RS iz trenutnog pravnog sistema BiH, bilo da se radi o proglašenju nezavisnosti ili proglašenju državne samostalnosti unutar BiH, da bi bio uspješan mora biti praćen adekvatnim vojnim potencijalom i eskalacijama koje bi osigurale primjenu novih zakona (npr. uspostavljanje novih oružanih snaga, nove monete, kontrole granice i prelaza, itd.), odvratile ili blokirale državne institucije i međunarodni faktor da restauriraju državni poredak i integrtiet zemlje i uspostavile novo faktičko stanje na terenu. A tu već govorimo o oružanoj pobuni.

Apetiti države Srbije

U posljednjim retoričkim eskalacijama Dodik je upravo najavio obrazac oružane pobune potpomognute vojno-sigurnosnim snagama „prijatelja“, referirajući se na blokadu kasarni, nasilje nad službenicima državnih institucija u RS-u i preuzimanje objekata državnih institucija u RS-u. Slučajno ili ne datum ove za mir u BiH rušilačke pres konferencije pao je na 14.10. godišnjicu čuvenog govora Radovana Karadžića u skupštini SR BiH kada je najavljivao „autostradu pakla i stradanja“ i „nestanak Muslimana“ sa ovih prostora.

Baš zbog ovog vojno-sigurnosnog aspekta, nedavno otkazivanje ili odlaganje vojne vježbe Oružanih snaga BiH i Vojske Srbije možemo gledati kao preventivnu mjeru, jer svako prisustvo oružanih i sigurnosnih struktura Srbije (ili zašto ne i Rusije) na teritoriji BiH u uslovima podrivanja njenog državnog aparatusa može prerasti u vojnu provokaciju, eksalaciju i pobunu ispod čijeg kišobrana će se odvijati secesija.

Za ovaj vojno-sigurnosni aspekt sadašnje krize u BiH, važno je analizirati još dva recentna događaja regionalnog značaja (pored incidenata na sjeveru Kosova): Prvi je rusko-srbijanska vojna hibridna penetracija na teritorij BiH u aprilu 2020. godine kada je pod krinkom humanitarne pomoći i dezinfekcije u borbi protiv pandemije, iz Rusije preko Beograda u Banja Luku sletio teretni avion kojim je prevezena cijela jedna ruska vojno-medicinska formacija.

Let je imao dozvole ministarstava vanjskih poslova i sigurnosti, ali ne i odbrane jer nadležne institucije nisu znale za vojnu prirodu tereta koja je obznanjena tek po slijetanju. Demonstrirano je da se može dobaciti i do Banjalučke regije a da su istočni dijelovi BiH potpuno dostupni i eksponirani.

Drugi jeste operacija zvaničnog Beograd, SPC i njima lojalnih unionističkih snaga u Crnoj Gori, koji su uz podršku Kremlja, uspješno upravljali protestima širom Crne Gore i provodili full-scale anti-crnogorski i anti-independistički info-propagandni rat direktno se mješajući u izborne procese u članicvi NATO saveza.

Ovo je rezultiralo izbornom pobjedom partija sa prosrpskom, proruskom i anti-NATO agendom, te potpunom obavještajnom i kadrovskom kontrolom države Srbije (posredno i Rusije) nad vladom i vojno-sigurnosnim aparatom Crne Gore. Da apsurd bude veći protesti su ili otvoreno podržani kao antikorupcionaški ili ignorisani kao sigurnosni izazov od kompletnog zapadnog diplomatskog kora u Podgorici. Od avgusta 2020. država BiH i pitanje cjelovitosti njene suverenosti nema stabilnu i „naklonjenu“ zemlju na svojoj jugoistočnoj granici.

Sve navedeno ukazuje na nesporan i zavidan potencijal i apetit države Srbije i njenih etno-političkih tvorevina tzv. srpskog sveta da osmišljavaju i lansiraju političke krize i hibridne operacije.

U pitanju nisu izolovani i slučajni incidenti. Većim (i ključnim) dijelom nije riječ o spontanim unutrašnjim grass-root i društveno-političkim pokretima. Glavni idejni tok procesa je uvezen i kontrolisan od Srbije i Rusije, ili kao metod zastrašivanja i pritiska na odluke državnih tijela ili kao metod preuzimanja indirektne kontrole nad državnim aparatusom i resursima susjeda ili pak blokiranja, onesposobljavanja ili dezintegrisanja institucija, ili kao metod diskreditacije država i njihovih institucija na regionalnoj i međunarodnoj sceni… 

Napomena: Dijelovi ovog teksta izvorno su objavljeni na Atlantska inicijativa.

(Sutra: Potencijal i smjelost "srpskog sveta" za vojnu eskalaciju)