MESS - kritika Edina Salčinovića: Priče stručnjakinja u polju čistoće

Dokumentarna predstava sa odlikama narativnog teatra, koja se može gledati i kao scenski esej, naslovljena Čisti grad jer se autorski dvojac Anestis Azas i Prodromos Tsinikoris bavi političkim konotacijama u semantičkom opsegu pojma čistoća, izvedena je na sceni Narodnog pozorišta Sarajevo treće večeri 59. MESS-a.

Sami autori će reći da je Čisti grad teatar realnosti "gdje se kroz lične priče stručnjakinja u polju čistoće – čistačica imigrantica u Atini, pokušavaju oslikati i redefinirati stereotipi".

Do tog teatra realnosti u kojem se ogledaju životi najnižeg socijalnog sloja u Grčkoj, dovelo ih je višesedmično istraživanje u kojem su objedinili priče pet žena koje su u Grčku došle s vjerom u bolji život, a dobile su samo život, bolji ili gori nego u zemljama iz kojih su došle - teško je reći.

59. MESS: Tri predstave koje svakako vrijedi pogledati

Mabel Matshidiso Mosana, Rositsa Pandalieva, Fredalyn Resurreccion Hellrung, Drita Shehi i Valentina Ursache nisu ni glumice, niti samo likovi u predstavi, one doista pričaju svoje životne priče. Iluzija koju kreira teatar tek je sredstvo koje naraciju pet žena iz najniže evropske društve klase pretvara u univerzalnu sliku globalizacije, ekonomske krize, domovine i porodice, ali i sna o Evropi kao egalitarnom društvu.

Nakon što upozore publiku da ne ostavlja smeće iza sebe, Mabel, Rositsa, Fredalyn, Drita i Valentina započinju priču o identitetu čistačice. Na početku je to socijalno-ekonomski identitet - čistačica je žena koja obavlja težak i loše plaćen posao - iz koje se postepeno očituju elementi rodnog i spolnog identiteta sve dok ne postanu dominantna konstruktivna komponenta u identitetu čistačice.

Treći segment tog identiteta je imigrantica. Pojam čistoća je ljepilo koje na okupu drži taj identitarni konstrukt. Imigrantice (u grčkom društvu o kojem se govori u predstavi) postaju čistačice koje preuzimaju poslove domaćica.

Ironična slika rodne emancipacije u Grčkoj data je kroz nekoliko reklamnih spotova za sredstva za čišćenje. Idealna slika žene iz srednje klase u tim reklamama je žena koja obožava čistoću. Kada žene iz srednje klase više nemaju vremena (a ni volje) da čiste, pojavljuju se imigrantice i od rada oslobađaju kompletan društveni sloj Grkinja.

Istovremeno, saznajemo iz priča koje pričaju Mabel, Rositsa, Fredalyn, Drita i Valentina, čistačice postaju i libido-ciljevi muškaraca iz srednje klase.

MESS: Predstavljanje kreativnih radova projekta Shift Key

Identitarna diferencijacija počinje se odvijati po opoziciji stranci-domaći. Drita je, recimo, u Albaniji bila univerzitetska profesorica. Mabel je u Atinu došla kako bi studirala arhitekturu. Nemogućnost dobivanja državljanstva imigrantice primorava da rade slabo plaćene poslove za koje nisu potrebne stručne kvalifikacije.

Pritom često rade ilegalno, pa nakon svega ne mogu dobiti ni penziju. U narative se uvlači i diskurs rasizma, publika sluša priče o nasilju Zlatne zore i neuspjesima Tsiprasove socijalne politike. Njihove priče, međutim, pokazuju da ekonomska kriza u Grčkoj (i Evropskoj uniji) iz ove decenije nije incident u EU zoni, nego nastavak dugog procesa globalnih ekonomskih promjena. Priče žena iz nekadašnjeg istočnog bloka (Rostisa je iz Bugarske, Drita iz Albanije, Valentina iz Moldavije koja je bila u sastavu Sovjetskog saveza, a nakon raspada SSSR-a postala nezavisna republika), nalik pričama iz postjugoslovenskih republika, ilustriraju taj kontinuitet.

Kraj poznatog (i "udobnog") svijeta koji je nekim donijela perestrojka, a nekim tranzicija, produžio se i u novoj zemlji. Da tu ne mora stati pokazuje nam kraj predstave, kada saznajemo da su porodice ovih žena danas raseljene po cijelom svijetu.

Komad odlikuje dobra dramaturgija (Margarita Tsomou), pet različitih priča kompaktno je složeno u cjelinu koja daje jedinstvenu sliku vremena u kojem živimo. Scenske radnje nedostaje, ali teško je očekivati impresivnu glumačku igru u ovakvom komadu, ne samo zbog tog što igraju naturščici, nago i zbog toga što se narativni iskaz pretvara u idelano sredstva kada želimo da svjedočimo. Tome nas je, možda, naučila oralna historija.

Čisti grad svakako nije najbolje što teatar može dati, ali je važan komad jer nas podsjeća da se ideal čistoće krije i iza pojmova "čista rasa" ili "etničko čišćenje", kao što nas podsjeća i na to da kada jednom dospijete u san o egalitarnom društvu na svojoj koži osjetite kako klasne, rasne, etničke, nacionalne i sve ostale razlike i dalja postoje. I ne samo da postoje, nego su posljedice socijalne segregacije i političke dominacije.