Branioci Marijupolja pred vojnim sudom?

Na društvenoj mreži Telegram protjerana gradska uprava Mirijupolja je objavila fotografije, na kojima su navodno kavezi u marijupoljskoj filharmoniji.

U objavi se kaže da ruski okupatori planiraju tribunal za "branioce Marijupolja", dakle za ratne zarobljenike iz redova ozloglašenog puka Azov.

Gradonačelnik Vajdem Bojtčeno zamolio je međunarodnu zajednicu za pomoć da se ne bi desila „druga Olenivka” – mislio je na masakr nad ukrajinskim vojnicima u zatvoru nadomak Donjecka, u kojem je izgorjelo 50 zatvorenika. Rusija tvrdi da je zatvor pogođen ukrajinskom raketom, a ukrajinska strana tvrdi da su ruski plaćenici podmetnuli požar da bi sakrili tragove mučenja.

Montirani procesi protiv pripadnika Azova?

Poslednji ukrajinski vojnici u Marijupolju predali su se krajem maja. Neki od njih su u međuvremenu razmijenjeni za ruske zarobljenike, ali još uvijek se u ruskom zarobljeništvu nalaze 2.500 vojnika puka Azov. Njihovi saborci koji su razmijenjeni svjedoče o teškim mučenjima zarobljenika.

Ukrajinski političari se pribojavaju da bi samoproglašena Donjecka Narodna Republika (DNR) mogla da ih izvede pred sud. Ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski pretpostavlja da bi proces mogao početi ove srijede (24.8.2022.), na trideset i prvu godišnjicu nezavisnosti Ukrajine od Sovjetskog Saveza.

U Rusiji zvanično ne postoji smrtna kazna, ali je DNR strane plaćenike iz inostranstva već osudio na smrt zbog navodnog pokušaja nasilnog obaranja vlasti i terorizma. A Rusija je početkom augusta puk Azov proglasila terorističkom organizacijom. Osim toga optužuje ga za ratne zločine.

Pogubljenje ratnih zarobljenika bi – jednako kao i mučenje i zlostavljanje – predstavljalo kršenje Ženevske konvencije. Međutim, ne bi samo zbog toga smrtne presude imale posebno simboličko značenje za sve strane. Puk Azov je još prije početka rata bio specijalna jedinica.

Nacionalisti sa spornim simbolima

Bataljon Azov osnovan je kao dobrovoljački odred maja 2014. u Berdjansku, koji se nalazi oko 25 kilometara jugoistočno od Marijupolja. Tada su proruski separatisti proglasili ukrajinske oblasti Lugansk i Donjeck nezavisnim narodnim republikama. Bataljon Azov učestvovao je u borbama u kojima je Ukrajina pod svoju kontrolu ponovo stavila lučki grad Marijupolj. Oko 1.000 boraca posjedovalo je sopstvenu artiljeriju i tenkove. Krajem 2014. Azov je integrisan u oružane snage Ukrajine.

Pripadnici Azova su najprije poticali iz male, ali veoma aktivne grupe ukrajinskih ekstremnih desničara koja se zvala „Desni sektor". Osnivač je bio Andrij Bilecki. Tada mu je bilo 34 godine, studirao je istoriju u Harkovu. I on i nekoliko drugih ključnih ličnosti potiču iz istočne Ukrajine, maternji jezik im je ruski. Na početku su zagovarali jedinstvo Bjelorusa, Ukrajinaca i Rusa.

„To su bile grupe koje se u Njemačkoj nazivaju slobodna udruženja", kaže Andreas Umland, stručnjak Štokholmskog centra za istočnoevropske studije. Azov je sporan i zbog upotrebe simbola „volfsangel" (vučja kuka) na svojoj zastavi. „Volfsangel ima ekstremnu desničarsku konotaciju, to je paganski simbol koji su isticali i esesovci", kaže Umland. „Ali stanovništvo u Ukrajini ga ne posmatra kao fašistički simbol“. Puk Azov trvdi da se radi o stilizovanim slovima „N“ i „I" i da je to skraćenica od „Nacionalne ideje".

Mit Azov

Očito nije samo sporni simbol preživio i integraciju u ukrajinske oružane snage. U Sjedinjenim Američkim Državama u Kongresu je 2019. pokrenuta inicijativa da se puk Azov, zbog bliskosti s nacističkom ideologijom, proglasi za „terorističku organizaciju". Inicijativa nije prihvaćena, piše Deutsche Welle. 

Ipak, nakon postavljenog pitanja poslaničkog kluba Ljevice u njemačkom Bundestagu 2021, iz odgovora vlade može se zaključiti da ta ukrajinska grupacija i dalje njeguje međunarodne veze s ekstremnom desnicom. Sve to baca sjenku na otpor Ukrajinaca u Marijupolju, koji mnogi doživljavaju kao herojstvo.

Umland o tome kaže da u normalnom slučaju mi vidimo desni ekstremizam kao nešto što je opasno i može dovesti do rata, ali da je u Ukrajini rat doveo do pretvaranja marginalnih desničarskih udruženja u političke pokrete. On tvrdi da se precijenjuje uticaj desničarskih strujanja na društvo, a najveći broj Ukrajinaca u tim borcima vidi branioce koji se suprotstavljaju nadmoćnom protivniku.

Mit Azov je prema Umlandu djelimično i proizvod ruske propagande. Postojanje navodnog puka ekstremnih desničara u ukrajinskoj armiji poslužio je ruskom predsjedniku Vladimiru Putinu kao dokaz da Ukrajinom dominiraju fašisti od kojih se navodno mora osloboditi narod. Sa uništenjem puka Azov do neke mjere bi se ispunio jedan ratni cilj.