Vlasti u entitetu RS brišu 'rodni identitet': Evo kako će ovaj potez umanjiti zaštitu građana

Brisanje "rodnog identiteta", kao jedne od osnova zaštite od diskriminacije građanki i građana RS-a, iz Krivičnog zakonika RS-a, protivno je ustavnim i zakonskim odredbama u Bosni i Hercegovini i njenim entitetima i predstavlja retrogradan i štetan potez koji umanjuje mogućnost zaštite prava dijela stanovništva Bosne i Hercegovine.

Savjetodavni odbor za zaštitu braniteljica ljudskih prava u Bosni i Hercegovini podsjeća da se pojam rodnog identiteta prvi put u Krivičnom zakoniku RS-a spominje 2013. godine a Zakon je unaprijeđen 2017. godine uvođenjem rodnog identiteta kao zaštićene karakteristike u okviru odredbi koje regulišu krivično djelo govora mržnje i povrede ravnopravnosti građana.

Bio je to veoma pozitivan korak u smjeru usaglašavanja Zakonika sa Ustavom i međunarodnim standardima. Međutim, odluka Vlade RS-a da se briše "rodni identitet" iz Krivičnog zakonika predstavlja upravo suprotnu tendenciju i ponovo udaljava Zakonik od usklađenosti sa ustavom i međunarodnim standardima.

"Rodni identitet" nije suprotan ustavu i integrisan je u ustavni i pravni sistem Bosne i Hercegovine i entiteta. Istodobno, nužno je da osnovi zaštite od diskriminacije budu u zakonodavnom okviru što eksplicitnije i detaljnije navedeni, kako bi država efikasnije osigurala zaštitu svih građanki i građana.

Evropski sud za ljudska prava, kao izvorni tumač Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, svojom bogatom jurisprudencijom je uvrstio, pored ostalog, i rodni identitet u zaštićene karakteristike u skladu sa Konvencijom, što potvrđuju presude Evropskog suda za ljudska prava.

Pored toga, 15 međunarodnih pravnih instrumenata koji su navedeni u Aneksu I Ustava Bosne i Hercegovine i koji, kao takvi, imaju snagu ustavne norme, uključuju i Konvenciju Ujedinjenih nacija o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena (CEDAW). Posljednji, Šesti izvještaj UN- ovog komiteta za praćenje implementacije CEDAW Konvencije poziva Bosnu i Hercegovinu da, pored ostalog, osigura "poštivanje ljudskih prava lezbejki, biseksualnih i transrodnih žena i osigura da se u nacionalnim akcionim planovima za ravnopravnost spolova obradi tema stigme i diskriminacije protiv njih u svim sferama života".

Zakon o zabrani diskriminacije Bosne i Hercegovine propisuje da će se diskriminacijom smatrati "svako različito postupanje uključujući svako isključivanje, ograničavanje ili davanje prednosti utemeljeno na stvarnim ili pretpostavljenim osnovama prema bilo kojem licu ili grupi lica i onima koji su s njima u rodbinskoj ili drugoj vezi na osnovu njihove rase, boje kože, jezika, vjere, etničke pripadnosti, invaliditet, starosna dob, nacionalnog ili socijalnog porijekla, veze s nacionalnom manjinom, političkog ili drugog uvjerenja, imovnog stanja, članstva u sindikatu ili drugom udruženju, obrazovanja, društvenog položaja i spola, seksualne orijentacije, rodnog identiteta, spolnih karakteristika (...)".

Pored toga, članom 10, Ustav RS-a se garantuje i ravnopravnost svim građanima/kama RS "u slobodama, pravima i dužnostima, uživanju pravne zaštite bez obzira na rasu, pol, jezik, nacionalnu pripadnost, socijalno porijeklo (...) ili drugo lično svojstvo". Obzirom na otvoreni oblik liste osnova zaštite koji je naveden u Ustavu, pravno tumačenje je da i "druga lična svojstva" građanki i građana Republike Srpske, kao što su seksualna orijentacija, rodni identitet ili seksualne karakteristike, predstavljaju, takođe, Ustavom zaštićene osnove. U tom pogledu pitanje rodnog identiteta je razmatrano u više predmeta pred Evropskim sudom za ljudska prava koji je prihvatio da takvo svojstvo jeste jedno od ličnih karakteristika zbog kojih dolazi do diskriminacije odnosno kršenja ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Konačno, nakon što je u februaru 2016. godine Bosna i Hercegovina podnijela zahtjev za članstvo u Evropskoj Uniji, Evropska komisija je u maju 2019. godine objavila Mišljenje o zahtjevu zemlje za članstvo u EU i prateći Analitički izvještaj. Mišljenjem je, pored ostalog, utvrđeno 14 ključnih prioriteta koje BiH treba da ispuni kako bi dobila preporuku da se otvore pregovori o pristupanju EU.

Čak tri od pomenutih 14 prioriteta govore o borbi protiv diskriminacije a prioritet br. 13 eksplicitno navodi obavezu unapređenja "zaštite i inkluzije ranjivih grupa, posebno osoba sa invaliditetom, djece, LGBTIQ osoba, pripadnika romske zajednice, pritvorenika, migranata i tražilaca azila, kao i raseljenih lica i izbjeglica u cilju zatvaranja Aneksa VII Dejtonskog mirovnog sporazuma”. Donošenje mjera ili zakonskih odredbi koje umanjuju mogućnost pravne zaštite LGBTI osoba bilo bi u suprotnosti sa opredjeljenjem Bosne i Hercegovine za članstvom u Evropskoj uniji.