Ifeta Lihić: Gdje je Karim?

Povodom informacije da će Muzej književnosti i pozorišne umjetnosti BiH digitalizirati građu i formirati zbirku Karima Zaimovića, objavljujemo autorski tekst saradnice muzeja o liku i djelu ovog umjetnika čiji je život ugašen u jednom od posljednjih granatiranja opkoljenog Sarajeva. 

Piše: Ifeta Lihić, Saradnica Muzeja književnosti i pozorišne umjetnosti BiH

Lik i djelo Karima Zaimovića, 27 godina nakon tragične smrti, interesantno je pratiti kroz dva paralelna života u bosanskohercegovačkoj kulturi: život u kulturnom duhu Sarajeva i život kroz institucionalno pamćenje. Jedina objavljena knjiga Tajna džema od malina, čitana i obožavana kroz generacije, predstavlja pobjedu genijalnosti nad tiranijom rata. Istoimena predstava u režiji Selme Spahić rasprodata je prilikom svakog izvođenja.

Karima se također sjećamo svake godine na godišnjicu rođenja i smrti, i onda kada govorimo o kulturnom stvaralaštvu u ratu, bosanskohercegovačkom postmodernizmu, stripu, filmskoj i muzičkoj kritici i drugim formama umjetničkog stvaralaštva kojima je Karimov neviđeni talenat hrabro ismijavao primitivnu želju agresora za smrću i urbicidom.

Dok ga s punim pravom i dalje veličamo, paralelno ga i zaboravljamo. Lik i djelo Karima 27 godina nakon smrti nije pohranjeno niti u jednom bosanskohercegovačkom arhivu. Postoje dva moguća objašnjenja: nismo svjesni važnosti arhiva ili Karim nije “materijal” za arhivsko pohranjivanje. Oba odgovora se čine kao slučaj.

Arhiv se ne može nikako drugačije objasniti već kao kostur države. Arhivskim pohranjivanjem nastaju historijski/politički diskursi koji služe kao primarni tekstovi historije. Pored toga što pohranjuje historiju, arhiv je institucija koja joj daje legitimitet. Arhiv je izvor moći i kao takav je uvijek politička institucija isto kao što je i (ne)arhiviranje politički čin. Arhiv normativizira i u isto vrijeme relativizira historiju. Oni koji se nalaze u arhivima smatrani su dovoljno bitnim historijskim izvorom. S druge strane, arhiv relativizira jer je proces arhiviranja uvijek nužno i proces selekcije bitnoga nad nebitnim. Pa će se tako danas arhivirati oni koji su prihvatljivi za etnonacionalne kulturne kanone, dok se oni poput Karima, politički neutralni ili nepodobni, neće naći na policama historije.

Zašto je trebalo ovoliko dugo da se lik i djelo Karima Zaimovića arhivira u Muzej književnosti i pozorišne umjetnosti Bosne i Hercegovine?

Kada sam predložila ovaj projekat prije dvije godine (od kada i aktivno pokušavam pronaći finansiranje), prvi problem koji se javio bilo je nedovoljno sredstava kojima bi Muzej otkupio arhivsku građu književnika. Dok pratimo rađanje novih muzeja i arhiva, Muzej književnosti, jedini književni muzej u ovom dijelu Evrope, jedna je od sedam institucija koje nemaju riješen pravni status i prema tome nemaju stalno finansiranje. Političko zanemarivanje institucija od potencijalno vitalnog nacionalnog interesa je gušenje odnosno pročišćavanje zajedničke historije zarad jednoobraznih etnički čistih kulturnih historija.

Još jedan od krivaca za loš status arhiva i muzeja je nemarnost univerziteta koji učestvuju u formiranju kulturnih kanona. Pitala sam koliko često studenti BHS književnosti zatraže pristup arhivskoj građi. U Muzeju knjižvnosti to nije čest slučaj. Najveći interes za proučavanje BHS književnosti dolazi upravo od stranih istraživača/ica koji se bave proučavanjem balkanistike/slavistike. Znanje o Bosni i Hercegovini se izvozi na strane fakultete i proizvodi van njenih granica.

Zapostavljanje institucija poput Muzeja književnosti i autora kao što je Karim vode nas u kolektivni zaborav i brisanje kulturne memorije što u konačnici olakšava proizvodnju kulture laži pod zastavama nacionalizama. Arhiv, međutim, može postati bojno polje a arhiviranje oružje protiv etnonacionalizama, kojim ćemo braniti različitost i multikulturalnost.

Danas je veliki dan za književnu historiju jer su napokon institucionalizirani lik i djelo Karima Zaimovića, pohranjeni na sigurno, sačuvani od zaborava, i dostupni budućim generacijama da svjedoče o Karimovoj genijalnosti.