Nacionalne elite ne žele preustroj države

Stručnjaci se slažu - BiH je dejtonskim ustavom dobila unutrašnji ustroj nepoznat modernim društveno-političkim sistemima, pa čak ni teorijama državnih uređenja uopšte. To je neka mješavina konfederalnog i federalnog, sa nejasnim, isprepletenim i sukobljenim ovlaštenjima jedinica i centralne vlasti.

Olovo je tek jedan primjer

Nedavni, čini se logičan, vapaj jedne opštine da iz jednog kantona pređe u drugi mnogi su ocijenili kao otvaranje Pandorine kutije.

Unutrašnje uređenje Bosne i Hercegovine uspostavljeno Dejtonskim mirovnim sporazumom sastoji se od dva entiteta: Republike Srpske i Federacije BiH. Dok u RS postoje dva nivoa vlasti: lokalni, odnosno općinski sa pratećim vijećem i entitetski sa dvodomnom skupštinom, Federacija je organizovana mnogo komplikovanije. Svaka opština ima svoje vijeće, potom 10 kantona, sa po 10 vlada, 10 skupština, pa do entitetske vlade i dvodomnog parlamenta.

Ovakvom uređenju Federacije kumovao je Vašingtonski sporazum, potpisan 1994. godine, kojim su, uz dogovor tadašnje Republike BiH i Hrvatske zajednice Herceg Bosna, okončana neprijateljstva između Armije BiH i Hrvatskog vijeća obrane, te uspostavljena administrativna podjela kakva postoji i danas. Konačno razgraničenje uslijedilo je daljim mučnim i teškim pregovorima koji su kulminirali u najmanju ruku nelogičnom podjelom.

Unutrašnji ustroj Federacije rupa bez dna

Ekspert za ustavno pravo Kasim Trnka smatra da se najviše računa tada vodilo o tome da se postigne većinska zastupljenost Bošnjaka ili Hrvata na nekoj teritoriji.

„Nakon svih velikih natezanja je napravljena ovakva situacija kakva je napravljena - da bi se vrlo brzo pokazalo da to ne odgovara onim suštinskim, ekonomskim, saobraćajnim, tradicionalnim i drugim kriterijima“, kaže Trnka.

Šesnaest godina kasnije došlo je i do prvih zahtjeva za ono što građani smatraju logičnim pripajanjem centrima kojima su gravitirali i prije rata. Pa tako nakon što je zahtjev Olova za pripajanje Sarajevskom kantonu, od koga je udaljen svega 40 kilometara, a od administrativnog sjedišta u Zenici više od 100, poprimio ozbiljnu dimenziju, Federaciju BiH počeo je nagrizati problem unutrašnjeg preustroja, odnosno pokretanja novih zahtjeva za drugačijom vrstom organizacije kantona.

Federacija bi mogla uštedjeti 2,5 milijarde

Iako bi u središtu pažnje trebala biti organizacija po ekonomskom principu, u mogućnosti preustroja ponovo je prisutan nacionalni kriterij, koji je čini nemogućom za funkcionisanje, smatra zastupnik HSS-a u federalnom Parlamentu Ante Čolak. Prepreka preustroju Federacije po principu regija čime bi se ukinuli kantoni nema, osim što to nacionalne elite ne žele, kaže Čolak.

„I sve ono što je iole državna nadležnost, a sad je u federalnoj nadležnosti, ustavnim zakonom prenijeti na institucije BiH, a ono što su kantoni uzurpirali od loklanih vlasti u smislu nadležnosti i prihoda vratiti i kapacitirati lokalne vlasti. Te regije ovako osmišljene bi imale samo prenesene nadležnosti. I na taj način bi se u Federaciji na godišnoj razini uštedjelo 2,5 milijarde maraka“, dodaje on.

Preustroj Federacije ima udjela i na sistem odlučivanja na nivou BiH, no to se pitanje, tvrdi Čolak, može bezbolno riješiti:

„S obzirom da ne bi bilo Federacije, iz Federacije ne bi bilo entitetskog glasanja, ali onda uvedemo princip regionalnog izjašnjavanja i kažemo da određeni broj regija, tri ili četiri, imaju pravo veta u Zastupničkom domu na onaj dio zakona koji se odnosi na Federaciju.“

Prisutni su zahtjevi i drugih opština, poput Vareša za pripajanje Sarajevu ili Kreševa Hercegovačko-neretvanskom kantonu, kojem bi se, prema raspoloženju građana, rado pripojio i Kiseljak. No, dio ovih motiva leži u nacionalnom grupisanju koje nije dobro, kaže zastupnik Stranke za BiH u federalnom Parlamentu Mehmed Žilić:

„Nacionalna regionalizacija neće nam nikakvo dobro donijeti. Neće to ni Srbima donijeti dobro. I natjeraće i njih kad-tad u smislu ekonomske regionalizacije koja pripadnost ide jedna prema drugoj. Npr. Šekovići su uvijek pripadali Tuzli, Vlasenica je uvijek pripadala Tuzli, Bijeljina je pripadala Tuzli - to je logično.“

Šta sa Posavinom?

Trnka kaže kako se strane mogu dogovoriti, ali da se preustrojem otvara Pandorina kutija:

„Jer će se onda opet voditi rasprava je li primaran nacionalni ili su primarni neki drugi, realni kriteriji, sa kojima, inače, Evropa operiše. Upravo se to potvrdilo - nakon prvog, formalnog zahtjeva u Parlamentu Federacije pojavili su se drugi, borjni zahtjevi. To vjerovatno treba gledati u kontekstu sa pozicijom hrvtaskih političkih stranaka koje, inače, kažu da su nezadovoljne sa situacijom u Federaciji i gdje se ponovo oživljava priča o mogućem trećem entitetu.“

Činjenica je da hrvatski narod u BiH nije zadovoljan trenutnim ustrojem, za koji kažu da je sastavljen od entiteta dva naroda. Tim tragom postoje inicijative da se kantoni sa hrvatskom većinom objedine u jednu administrativnu cjelinu. Rješenje za Hrvate se u svakom slučaju mora naći, kaže zastupnik HDZ-a BiH u državnom Parlamentu Ivo Miro Jović:

„To je točno da dva naroda imaju svoje entitete. Nužno je za Hrvate tražiti neko rješenje. Međutim, ne znam je li to upravo na ovaj način - pomjeranjem granica županija. Nemoguće je napraviti da teritorij bude ekskluzivan, ali da može se napraviti sa razumnim elementima u koji bi bili utkani i nacionalni, ja sam siguran da to može.“

Međutim, pitanje je šta sa Posavinom i drugim dijelovima Federacije u kojima su Hrvati također značajna većina i koji bi bio odsječen. Ljudska prava su najbitnija, tvrdi Čolak, ali problem je u nedostatku kriterija i interesima nacionalne elite:

„To nije interes onima koji žive od ovoga sistema. A to su naše nazovi političke elite u ovome trenutku koje provode ratne politike. I oni samo gledaju etnoteritorijalni ustroj ove zemlje.“

Tako se priča o preustroju Federacije BiH zapravo vrti oko priče o prvenstveno nacionalnom pitanju i uglavnom trećem entitetu. O ekonomskim, ljudskim, obrazovnim i svim drugim pravima onih koji su više od stotinu kilometara daleko od svog administrativnog sjedišta, misli se samo u tom kontekstu. U drugom je planu i neodrživost sistema koji guta više novca nego što bi mogla podnijeti i daleko razvijenija zemlja.

slobodonaevropa.org/radiosarajevo.ba