Evropski sud

Evropski sud pravde u Luxemburgu (Foto: Wikipedia/Anders Gardebring)

Evropski sud (European Court of Justice) je institucija Evropske unije sačinjena iz dva suda: Suda Evropske zajednice i Prvostepenog suda, već od 1989. godine. Osnovna uloga Evropskog suda jeste osiguravanje poštivanja prava u primjeni i svakom obliku tumačenja Osnivačkog ugovora. Bez obzira na činjenicu da je ovaj sud veoma ograničen u svojim nadležnosti, ipak je veoma važan u procesu formiranja pravnog poretka Unije, pa je upravo Sud odigrao ključnu ulogu u procesu konstitucionalizacije (proces stvaranja ustavnosti) Ugovora, pa je tako Evropska unija stekla osobine subjekta koje ga čine različitim od subjekta međunarodnog prava. Evropski sud, s takvom vrstom djelovanja, nije samo pravosudni nego i politički organ. Sjedište Suda je u Luxemburgu.

Struktura
Prvi dio Evropskog suda, Sud Evropske zajednice, sačinjava po jedan sudija iz svake države Evropske unije, te osam nezavisnih advokata, koji imaju isti status kao i sudije-predstavnici država. Nezavisni advokati uopšte ne zastupaju nečije interese, već im je prevashodna uloga davanje mišljenja o tome kako neki problem konkretno riješiti, te stručno ocjenjivanje tumačenja i primjene prava u konkretnim situacijama. Sud zasjeda plenumski, sveukupno djelovanje Suda uređeno je njegovim Statutom, koji je sastavni dio Ugovora.

Prvostepeni sud čini, prema Ugovoru iz Nice, barem jedan sudija iz svake države članice. Najmanji broj sudija Prvostepenog suda trenutno je, dakle, 27. Tako je i u praksi, mada je otvorena i mogućnost povećanja broja sudija. U Prvostepenom sudu nema nezavisnih advokata, ali se u konkretnom predmetu može odlučiti da se jednom od sudija povjeri zadatak nezavisnog advokata. I Prvostepeni sud sudi u plenumu ili u sudskim vijećima. Organizacija Prvostepenog suda, kao i postupak pred njime, uređeni su Statutom Suda koji je sadržan u Protokolu uz Osnivački ugovor i njegov je sastavni dio, te u Pravilima postupka Prvostepenog suda. Nacrt Osnivačkoga ugovora predložio je da se ta sudska instanca preimenuje u Visoki sud. Jedan je od razloga tome vjerovatno i to što Ugovor iz Nice, a to prihvata i Ustavni ugovor, predviđa mogućnost osnivanja sudskih panela s nadležnošću u unaprijed utvrđenim vrstama sporova na čije bi odluke bila moguća žalba Prvostepenom sudu.

Nadležnosti
Osnivanjem Prvostepenog suda 1989. godine nisu se povećale nadležnosti Evropskoga suda kao institucije nego je samo postupak u nekim područjima iz jednostepenog pretvoren u dvostepeni. Kad god je u prvom stepenu nadležan Prvostepeni sud, predviđena je i mogućnost žalbe Sudu Evropske zajednice. Žalba se može odnositi samo na pravna, a ne i na činjenična pitanja. Prvostepena nadležnost novoga suda se od njegova osnivanja stalno proširivala. Danas postupak u prvom stepenu započinje pred Sudom EZ samo u prethodnom postupku te u postupcima protiv država članica. Ugovor iz Nice predviđa mogućnost da se i ti postupci u prvom stepenu povjere Prvostepenom sudu.

Nadležnosti Evropskog suda kao institucije su ograničene. Najvažniji su sljedeći postupci:

Prethodni postupak: Postupak koji pred Sudom pokreće nacionalni sud pred kojim se neko pitanje evropskog prava pojavi kao relevantno za odlučivanje u predmetu. Nacionalni sudovi u tom postupku mogu Evropskom sudu postavljati pitanja tumačenja i pitanja valjanosti prava Zajednice. Nacionalni sudovi nižih instanci ovlašteni su postavljati takva pitanja, dok su sudovi zadnje instance to obavezni učiniti. Na taj se način u pravnom sistema Zajednice osigurava ujednačenost prava. Postupak se u praksi pokazao izuzetno važnim, i upravo je u tom postupku Evropski sud razvio neka temeljna načela prava Zajednice, kao što su načelo nadređenosti i načelo direktnog učinka.

Tužbe protiv države članice: Evropski sud ovlašten je na zahtjev Komisije ili države članice utvrditi da neka država članica krši neku od obaveza zasnovanih u pravu Evropske unije. Postupak se pokreće nakon prethodno neuspjelog administrativnog postupka. Od tužene države očekuje se da preduzme sve što je nužno da bi ispravila povredu koja je utvrđena presudom Evropskog suda.

Tužbe za poništenje akta Zajednice: Evropski sud nadležan je poništiti akt koji donese institucija EU ako je protupravan iz nekog od razloga predviđenih Ugovorom. Takav zahtjev Sudu mogu podnijeti institucije EU (Vijeće, Parlament, Komisija i u određenim slučajevima Evropska centralna banka), države članice, ali i pojedinci – pravne i fizičke osobe iz država članica ako mogu dokazati postojanje pravnog interesa za traženje poništenja akta.

Tužbe zbog propusta: Isti tužioci kao u postupcima povodom tužbe za poništenje ovlašteni su pokrenuti i postupak zbog propusta neke od institucija EU da donese akt koji je putem neke postojeće pravne norme obavezna donijeti.

Tužbe za naknadu štete: Institucije, države članice te pravne i fizičke osobe ovlaštene su pred Evropskim sudom zahtijevati da im institucija EU nadoknadi štetu koju je uzrokovala protupravnim (ne)djelovanjem.

Nabrojane su tek neke vrste nadležnosti Evropskoga suda. Sud je nadležan i u nekim drugim pitanjima, naprimjer, u sporovima između zaposlenih u institucijama EU s tim institucijama. Nadležnost Suda države članice mogu uspostaviti i međusobnim dogovorom da rješavanje nekog međusobnog spora povjere Sudu.

Pojedinci imaju ograničen pristup Evropskom sudu. U situacijama kada se za zaštitu svojih prava koja im dodjeljuje novi evropski pravni poredak ne mogu obratiti Evropskom sudu, imaju pravo zaštitu potražiti pred nadležnim nacionalnim sudom.