Muzički vikendi u aprilu: Sarajevska pop-rock škola

Sarajevska pop.rock škola je termin koji se najčešće koristi za period i bendove nastale u Sarajevu, od '60-ih godina pa do početka '90-ih. Kao neki zlatni period ove "škole" uzimaju se osamdesete, jer su tada bendovi iz Sarajeva doživjeli ogromnu popularnost u bivšoj Jugoslaviji.

Počevši od 4. aprila, svaki vikend u ovom mjesecu na Radiju Sarajevu slušat ćemo najbolje od sarajevske pop-rock škole. Širi uvid u ovaj muzički fenomen pružio je i čuveni Želimir Altarac Čičak, muzički promotor, DJ i novinar, te prenosimo njegov tekst o sarajevskoj pop-rock školi...

"Početkom šezdesetih godina u Sarajevu se formira nekoliko vokalno-instrumentalnih sastava: Eho 61, Plavi dijamanti, Lutalice, Pauci i Indeksi. Iz ovih grupa postepeno će niknuti nekoliko značajnih pop grupa, posebno Indeksi i Bijelo dugme i solo pjevača, medu kojima je najznačajniji Zdravko Čolić, koji će biti kreatori i nosioci sarajevske pop-rock scene. Kako je sarajevska pop-rock scena trajala preko 30 godina, izbacila je tri generacije pop-rock muzičara, koji su osamdesetih činili sam vrh jugoslavenske pop-rock scene. S obzirom na značaj i kvalitet te scene, može se govoriti i o pop-rock školi koja je dala značajan obol pop kulturi Sarajeva i BiH.

S obzirom na vremensku ograničenost ovog termina, teško je detaljnije govoriti o sarajevskoj pop-rock sceni ili sarajevskoj pop-rock školi i njenom razvoju tokom protekle tri decenije, ali izdvojit ću, ne samo kao hroničar, već i aktivni učesnik u njenom razvoju, one najbitnije periode njenog postojanja, djelovanja, kao i utjecaja na kulturna muzička zbivanja i kretanja u drugim muzičkim centrima, te afirmaciju rock kulture u svim oblastima umjetnosti i njenoj snažnoj prisutnosti u našem muzičkom životu, kao i širem emotivnom i umjetničkom prostoru.

Krajem pedesetih i početkom šezdesetih godina Sarajevo je poprilično udaljeno od glavnih strujanja u umjetničkom, javnom i kulturnom životu zemlje. U odnosu na Beograd, Zagreb, Ljubljanu, koji, iako s izvjesnim zakašnjenjem, ipak znatno brže prate sve relevantne trendove, žanrove i zbivanja u svijetu, Sarajevo ima ulogu autsajdera, koje s jednom novom mladom generacijom muzičara tek najavljuje bitne preokrete na muzičkom podneblju bivše SFRJ.

Početkom šezdesetih godina formiraju se prvi tzv. vokalno-instrumentalni sastavi Eho 61, Plavi dijamanti i Pauci. Ipak, najznačajniji predstavnik te prve generacije sarajevskih muzičara je grupa Indeksi. Prvu postavu čine Slobodan Milosavljević, Sefko Akšamija, Ismet Arnautalić, Nedim Hadžihasanović i Alija Hafizović. U periodu od 1963. do 1966. godine Indeksi doživljavaju značajne personalne promjene. Na mjesto solo gitariste dolazi Slobodan Kovačević Bodo, kao i bas gitarista Fadil Redžić iz grupe Lutalice, a mjesto pjevača preuzima Davorin Popović iz grupe Pauci. Tu im se još pridružuje Kornelije Bato Kovač - orgulje i Đorđe Kisić - bubnjevi. Tokom slijedeće tri decenije rada grupa je doživjela još mnoge bitne personalne promjene, ali trio Slobodan Kovačević Bodo, Fadil Redić i Davorin Popović ostaju njena konstanta, koja autorskim radom postaje zaštitni znak i imidž grupe. Indeksi su bili bitna prekretnica za muzička zbivanja na sarajevskoj pop-rock sceni, pa i šire. Ujedno, bili su pravi mali rasadnik muzičara koji su tu stjecali prva značajna iskustva i nakon uspješne saradnje, odlazeći od njih, kasnije osnivali svoje grupe koje su odigrale značajnu ulogu u daljim muzičkim zbivanjima i u drugim gradovima.

Nakon saradnje s Indeksima (u periodu od 1966. do 1968.) Kornelije Bata Kovač odlazi u Beograd i osniva svoju, tada avangardnu Korni grupu, a Đorđe Novković, koji dolazi na njegovo mjesto, nakon kraće saradnje odlazi u Zagreb, i formira novu hit grupu Pro arte. Na mjesto orguljaša iz grupe Čičak 1969. godine dolazi Ranko Rihtman, koji s Indeksima ostaje sve do početka rata i svojim radom u mnogome doprinosi kvalitetu grupe.

Sarajevska pop scena 1966. godine dobiva i svoj prvi festival popularne muzike Vaš šlager sezone, koji prerasta i postaje tradicionalna parada pop produkcije. Pobjednik ovog prvog festivala je mladi kantautor Kemal Monteno s kompozicijom Lidija. Monteno je izrastao u jednog od naših najoriginalnijih autora, kompozitora i pjevača, koji je umnogome doprinio afirmaciji sarajevske pop scene. Uspješno je sarađivao s grupom Indeksi, Ambasadori i mnogim pjevačima.

Uz Indekse, kao pionire sarajevske pop-rock scene, bitnu ulogu u formiranju njenog muzičkog izraza '60-ih godina odigrale su grupe Čičak i Kodeksi, a koje nastaju od članova grupe Plavi dijamanti. Ove grupe su bile pravi poligon i rasadnik muzičara, koji su sljedećih godina pa i decenija na najbolji način predstavljali sarajevsku pop-rock scenu. Dakle, nakon razlaza članova grupe Plavi dijamanti, njen idejni tvorac i gitarista Eduard Bogeljić formira novu grupu Kodeksi, a Milić Vukašinović i Mahmut Ferović u saradnji s Rankom Rihtmanom, Draganom Danilovićem i Zoranom Redžićem, grupu Čičak.

U taj stalni krug promjena i previranja na sarajevskoj pop-rock sceni 1966. godine ulazi i šesnaestogodišnji Goran Bregović, koji je nakon grupa Izohipse i Beštije prva značajnija iskustva stjecao s grupom Kodeksi u kojoj je svirao bas gitaru. Tu su bili još Eduard Bogeljić - solo gitara, Željko Bebek - ritam gitara, Ismeta Dervoz - vokal i Paganoto Lucijano - bubnjevi. Goran Bregović se u Kodeksima zadržao kratko, ali njegovo vrijeme tek dolazi.

Sve više se prate aktivna aktuelna muzička zbivanja u svijetu. Slušaju se strane radiostanice i popularne muzičke emisije, a ponajviše Radio Luksemburg. U nedostatku autorskih djela na koncertima su se izvodile pjesme svjetskih asova rock muzike. Posebno se insistiralo na izvođačkom umijeću kao i što boljoj i vjernijoj reprodukciji originala. U tome su Indeksi bili uzor mnogim grupama i izvođačima, stekavši reputaciju pravih majstora na svojim instrumentima i ravnopravno se noseći s najboljim iz drugih gradova: Time iz Zagreba, Korni grupom iz Beograda, Septembar iz Ljubljane...

Osim popularnih klupskih prostora i mjesta za koncerte i zabavu: Sloge, Fisa, Skenderije i Doma mladih, u podrumu studentskog doma Mladen Stojanović djelovao je prvi underground klub Barutana. U kratkoj historiji Barutane svirali su i kalili se mnogi sarajevski bendovi, ali je ostala zapamćena po programima Čičak plus Čičak, gdje su zajedno nastupali grupa Čičak i autor ovog teksta, kao voditelj i organizator programa. To je, može se reći, bila i prva avangardna i alternativna klupska scena u bivšoj SFRJ, gdje su se redovno slušala aktuelna muzička ostvarenja, pratili aktuelni muzički žanrovi u svijetu, a posebno predstavnici progresivnog talasa, undergrounda, psihodelic rocka, američkog folka, te predstavnika protestne pjesme i hipi pokreta. Tu su se okupljali umjetnici, pjesnici, slikari i muzičari.

Grupa Čičak ulazi u historiju domaćeg rocka kao grupa koja je svirala maraton u trajanju od 26 sati, za Novu 1970. godinu u Domu mladih. Ovaj rekord u dužini sviranja obaraju Kodeksi za Novu 1971. godinu, također u Domu mladih, svirajući maraton od 32 sata.

Krajem šezdesetih godina na sarajevsku scenu izlazi grupa Ambasadori koja donosi dosta svježine, posebno zahvaljujući duvačkoj sekciji Andreja Stefanovića - saksofon i Krešimira Vlasića - truba, a tu su još Slobodan Vujović - kompozitor i gitarista Pero Stojanović, Vlado Pravdić i mladi pjevač Zdravko Čolic, koji kasnije prelazi u Korni grupu nakon koje nastavlja solo karijeru, koja postaje fenomen sarajevske i jugoslavenske pop-rock scene.

U grupi Ambasadori nakon Zdravka Čolica na mjestu pjevača izmjenjuju se Ismeta Dervoz, Jasna Gospić, Hari Varešanović, koji kasnije također nastavljaju uspješne solo karijere.

Sarajevske grupe sve više prostora na svojim koncertima daju autorskim djelima. Dolazi vrijeme autorskog, kompozitorskog, izvođačkog i uopće umjetničkog dokazivanja.

Indeksi prerastaju u bend cijenjen u svim krajevima bivše Jugoslavije, kao predstavnik progresivnog muzičkog izraza. Snimaju pjesme Plima, Svijet u kojem živim i dvanaestominutnu kompoziciju Negdje na kraju u zatišju, nastalu u saradnji s autorom ovog izlaganja kao tekstopiscem, kojom najavljuju jedan potpuno novi način muzičkog izraza i razmišljanja. Razbijaju sve dotadašnje ustaljene muzičke forme, izlazeći iz okvira već standardnih klišea muzičke produkcije trominutnih pjesama.

Bez obzira na dužinu trajanja i to u konkurenciji trominutnih hitova, pjesma Negdje na kraju u zatišju biva proglašena za najslušaniju pjesmu 1970. godine. Slijedeći ovaj primjer Indeksa, grupe Time i Korni grupa na svojim albumima upuštaju se u slične eksperimente pišući pjesme izvan trominutnih formi i ograničenja.  

Zahvaljujući svojim predstavnicima sarajevska pop-rock scena sve više skreće pažnju drugih, do tada vodećih centara Beograda, Zagreba, Lubljane i Novog Sada, nagovještavajući da je uskoro spremna da prevaziđe tu njihovu višegodišnju dominaciju i preuzme ulogu centra muzičkog zbivanja.

....

Sarajevska pop-rock scena doživljava punu afirmaciju i postaje centar zbivanja drugom polovinom sedamdesetih godina, izlaskom na scenu naše najveće i najuspješnije rock grupe Bijelo dugme. Pojavom ove grupe sarajevska pop-rock scena dobiva i novi muzički izraz koji sadrži jednu uspješnu mješavinu folk i rock muzike. Za rane radove Bijelog dugmeta, kao i njihove prve albume, muzički kritičari koriste termine pastirski rock, sevdah rock (spoj sevdaha i rocka). Njihov mega hit Tako ti je mala moja kad ljubi Bosanac, s drugog albuma Šta bi dao da si na mom mjestu, stječe veliki broj sljedbenika u svojim pjesmama s dodacima pozajmljenim iz džeza, bluza, rocka, pa čak i klasične muzike.

Idejni tvorac i vođa naše najveće rock grupe Goran Bregović karijeru je započeo u sarajevskim grupama Izohipse i Beštije, da bi prva značajnija muzička iskustva stjecao s Kodeksima, a prvi put autorski oglasio u grupi Jutro, nakon koje osniva Bijelo dugme. Tokom višegodišnje burne karijere grupa je imala više personalnih izmjena, ali najznačajnije uspjehe je postigla u postavi: Goran Bregović, Željko Bebek, Zoran Redžić, Ipe Ivandić, Vlado Pravdić i Laza Ristovski.

Najveću krizu grupa je imala 1984. godine, kada ju je u aprilu napustio pjevač Željko Bebek. Na njegovo mjesto dolazi Mladen Vojičić Tifa, da bi ga nešto poslije zamijenio Alen Islamović. O Bijelom dugmetu pisani su feljtoni, u polemikama za i protiv ukrštala su se najpoznatija novinarska pera, bili su predmet diskusija mnogih političkih foruma, imali su problema i sa zakonom. O svemu tome pisane su knjige, a Bregovićeva izuzetna kameleonska sposobnost prilagođavanja i reagiranja na impulse savremene rock scene omogućuje mu da uspješno prebrodi sve rockerske oluje i bure na svom višegodišnjem putu i uđe u legendu kao tvorac, autor i kompozitor naše najveće, najuspješnije i najpopularnije grupe koja je djelovala na podneblju bivše SFRJ, predstavljajući sarajevsku rock scenu u njenom najboljem izdanju.

U periodu slavnog pohoda Bijelog dugmeta u drugoj polovini '70-ih godina sarajevsku pop-rock scenu sa manje i više uspjeha predstavljaju i grupe Teška industrija, Cod, Rezonansa, Vozdra, koje iza sebe ostavljaju nekoliko vrijednih ostvarenja. Kao kantautor posebno se izdvaja i Jadranka Stojaković. 

Krajem '70-ih i početkom '80-ih na sarajevsku scenu izlazi jedna nova generacija pod nazivom novi primitivizam, koja je imala predstavnike u grupama Zabranjeno pušenje i Elvis J. Kurtović, da bi im se nešto kasnije, nakratko, pridružili Bombaj štampa i Plavi orkestar. Rock muzika nije bila jedina forma izražavanja novih primitivaca. Osim izdavanja ploča, koncertnih nastupa i promocija njihova ideja, bila je medijski najprisutnija u radioemisiji omladinskog programa Top lista nadrealista, koja je ujedno bila i njihov promotivni poligon. Nešto kasnije "lista" nalazi svoj prostor i u televizijskom programu. Izlaskom na scenu novih primitivaca, sarajevska muzička scena je još jednom dobila na svježini očuvavši i uspješno braneći primat najaktuelnijeg muzičkog centra u bivšoj SFRJ.  

Ova najnovija ili treća generacija sarajevske pop-rock škole većinom je stasala i stjecala iskustva u programima koje sam vodio i organizirao u Slozi, u periodu od 1977. do 1982. godine. Tada su nastupali u anonimnim grupama Žaoka, Flota, Top, Lucifer, Znak sreće, Prvi čin, Kako kad, Mali princ, Rock pitanje, Apoteka, Tina, Posljednji autobus, Paradoks ozbiljno pitanje, Velika porodica, Linija života...

Osim novih primitivaca iz pomenutih grupa izrasli su muzičari koji su formirali nove bendove Crvena jabuka, Merlin, Tifa bend, Valentino, Hari Mata Hari, Gino Banana, a koji su godinama predstavljali sami vrh domaće muzičke scene.

Sarajevska pop-rock scena je imala predstavnike u svim muzičkim žanrovima. Također, najuspješniju varijantu domaćeg heavy metala prezentirale su grupe Vatreni poljubac, Divlje jagode i Formula 4.

U sarajevskom Domu mladih sam 1986. godine organizirao prvi Yu haevy metal fest na kome nastupaju najuspješniji predstavnici ovog muzičkog žanra iz svih krajeva  bivše SFRJ. Yu haevy metal fest postaje tradicionalna parada teškometalnog rocka i jedinstvena manifestacija koja se održavala svake godine u novembru mjesecu (od 1986.) u  Domu mladih pa sve do početka rata.

Sarajevska pop-rock scena ili pop-rock škola će u muzičkim analima ostati zabilježena kao njen fenomen, upravo zahvaljujući najboljim đacima i "zlatnim predstavnicima", koji su svojim pjesmama u protekle tri decenije izražavali jedinstven sarajevski duh, sastavljen od raznih kultura i tradicije tako isprepletenih i usko vezanih stoljećima. Upravo u tim raznolikim kulturnim tradicijama, a sastavljenim na jednom mjestu, kao izvoru autorske inspiracije, daju onaj specifični muzički izraz u rock kulturi ovoga grada, zabilježenim pjesmama od kojih su mnoge prevazišle vremenska ograničenja i ušle u antologiju muzike ovog podneblja.