Evropski parlament

Zgrada Evropskog parlamenta (Foto: European Parliament)

Neposredni izbor
Evropski parlament (European Parliament) je iskaz demokratske volje blizu pola milijarde građana i građanki zemalja Evropske unije. Parlament je osnovan onda kada i prva Evropska zajednica, a do 1979. godine poslanici si birani iz nacionalnih parlamenata. U sistemu nadležnosti institucija Evropske unije, zajedno sa Vijećem Evropske unije, Parlament je, također, zakonodavno tijelo Evropske unije. Evropski parlament je jedina institucija na nivou Unije čiji članovi se biraju neposrednim izborima. Parlament ima 785 poslanika, koji se biraju na neposrednim izborima, a mandat poslanika traje pet godina. Zajedno sa panevropskim političkim grupacijama, u Parlamentu su predstavljene i najvažnije političke stranke zemalja članica Unije.

Tri su osnovne funkcije Evropskog parlamenta: zajedno s Vijećem dijeli moć donošenja zakona, odnosno usvaja evropske zakone (direktive, regulacije, odluke...). Njegovo učešće u donošenju zakona garant je demokratskog legitimiteta usvojenih zakonskih tekstova. Zajedno s Vijećem upravlja budžetom Evropskom unijom i tako utiče na troškove Unije. Na kraju procedure, usvaja budžet u cjelini. Parlament je zadužen i za demokratski nadzor nad radom Evropske komisije, potvrđuje imenovanje članova Komisije i ima pravo cenzure Komisije. Prakticira i politički nadzor nad svim drugim institucijama Evropske unije. Sjedište Evropskog parlamenta je u Strasbourgu, gdje se uglavnom održavaju sjednice, iako se ponekad održavaju i u Briselu, a jedan broj službi Parlamenta smješten je u Luxemburgu.

Sastav
Državama članicama Evropske unije Osnivačkim ugovorom je dodijeljen broj predstavničkih mjesta u Evropskom parlamentu a taj se broj usklađuje s broje stanovnika države članice. Međutim, kako su razlike u broju stanovnika među članicama veoma velike, bez ogromnog povećanja broja parlamentaraca nije moguće u potpunosti osigurati dovoljan nivo zastupljenosti svakog evropskog građanina. Povrh toga, Ustavnim ugovorom je predviđeno da, bez obzira na to koliko mala bila država, ona ima pravo na minimalno šest zastupnika u Parlamentu. Nacionalne kvote svake nove članice određuju se Ugovorima o pridruženju. Najveći broj predstavnika u Parlamentu također je utvrđen Osnivačkim ugovorom.

Izbor predstavnika za Evropski parlament organizuje se u svakoj državi članici za raspoloživi broj mjesta. Pravo glasa i pravo kandidiranja na tim neposrednim izborima imaju ne samo državljani države koja popunjava svoju kvotu parlamentaraca nego i državljani drugih država članica koji imaju prebivalište u onoj državi u kojoj se održavaju izbori za Evropski parlament. Jednostavnije kazano, Francuz koji ima prebivalište u Danskoj ima pravo glasati za dansku listu evropskih parlamentaraca, te se čak može i kandidirati na danskoj listi. To je jedno od novih političkih prava koje je građanima Evropske unije omogućeno uvođenjem kategorije evropskog građanstva.

Iako se predstavnici biraju prema nacionalnim kvotama, oni na evropskom nivou nisu politički organizirani na nacionalnom principu već prema političkim opredjeljenjima. Nacionalne političke stranke srodnih političkih usmjerenja organizirane su u evropske političke stranke u Evropskom parlamentu. Sedam je takvih političkih grupa u Evropskom parlamentu: Evropska narodna stranka (demokršćani) i Evropske demokrate, Stranka evropskih socijalista, Asocijacija liberala i demokrata za Evropu, Unija evropskih nacija, Zelena stranka i Evropska slobodna alijansa, Konfederalna grupa Evropske ujedinjene ljevice i Nordijska zelena ljevica, te grupa sačinjena od Nezavisne i Demokratske stranke. Za osnivanje jedne evropske stranke, odnosno političke parlamentarne grupe potrebno je minimalno dvadeset parlamentaraca, a pored toga, evropski parlamentarci mogu djelovati samostalno, bez učešća u političkim grupama.

Nadležnosti
Evropski parlament ima tri osnovne funkcije: zakonodavna (u koordinaciji s Vijeće EU) nadzorna (nad radom Evropske komisije) i budžetska (usvajanje budžeta Evropske unije)

Analizom zakonodavne uloge i funkcije Evropskog parlamenta da se vidjeti porast važnosti Parlamenta kroz različite etape evropskih integracija. U počecima rada Parlamenta, primjerice, Vijeće EU je bilo obavezno zatražiti mišljenje Parlamenta o nekom pitanju, ali mišljenje Parlamenta, ipak, nije bilo obavezujuće, a danas Parlament odlučuje ravnopravno s Vijećem. Sada se kroz Ustavni ugovor namjerava omogućiti takav sistem djelovanja Parlamenta u kojem se odluka može donijeti samo uz istodobnu suglasnost Vijeća i Parlamenta, a takav sistem se naziva postupkom saodlučivanja. Iako je Parlament stekao pravu zakonodavnu ulogu, u nekim pitanjima Parlament ima tek konsultativnu ulogu, a u nekim oblastima čak ni to. Nizak nivo nadležnosti Parlamenta vidljiv je, prije svega, u područjima nadležnosti iz drugog i trećeg stuba EU: zajedničke vanjske i sigurnosne politike, te još uvijek obimne policijske i pravosudne saradnje. U nekim pitanjima Parlament mora potvrditi neku odredbu, iako nije učestvovao u njenom donošenju, a ta odredba, ipak, bez pristanka Parlamenta ne može stupiti na snagu. To se uglavnom odnosi na važnije međunarodne sporazume koje sklapa Evropska zajednca, posebno za sporazume o pridruživanju.

Politički nadzor nad Evropskom komisijom Parlament sprovodi pri njenom imenovanju i tokom njenog cjelokupnog rada. Parlament se, na prvom mjestu, treba složiti s izborom osobe koja će obavljati funkciju Predsjednika Evropske komisije, a zatim i potvrditi cijeli sastav Komisije prije nego ona preuzme dužnosti. Evropska komisija dužna je o svom radu izvještavati Evropski parlament, koji ima pravo postaviti pitanje povjerenja Komisiji, te je raspustiti. Ipak, Parlament ne može razriješiti dužnosti člana Komisije pojedinačno, ali zato je takvo ovlaštenje Ugovorom iz Nice stekao Predsjednik Komisije. O eventualnim nepravilnostima u radu Komisije, Parlament može saznati, između ostalog, putem pritužbi građana Unije, a takvo pravo građanima je dodijeljeno Ugovorom iz Maastrichta.

Nadzor nad Komisijom Parlament sprovodi i putem sistema parlamentarnih pitanja, a pored toga, parlamentarna pitanja Parlament može upućivati i članovima Vijeća EU, dok su članovi Komisije ili ministri dužni odgovoriti pismenim ili usmenim putem, a odgovori se objavljuju u Službenom listu Evropske unije.

Evropski parlament, također, ima veoma važnu ulogu i u procesu usvajanja budžeta Unije. Budžet predlaže Evropska komisija, a zajednički ga usvajaju Parlament i Vijeće EU. U konačnici, da bi budžet stupio na snagu, predsjednik Evropskog parlamenta mora potpisati zvanični dokument.