Litvanija: Kratak uvod

Osnovni podaci

Službeni naziv: Lietuvos Respublika (Republika Litvanija)
Ustavno uređenje: parlamentarna republika
Površina: 65 301 km2
Broj stanovnika (2003.): 3 454 000
Gustoća naseljenosti: 53 st./km2
Glavni i najveći grad (2001.): Vilnius (543 000 st.)
Natalitet (2003.): 9‰
Mortalitet (2003.): 12‰
Očekivana životna dob (2003.): 72 godine
Etnički sastav (2001.): Litvanci 83%, Poljaci 7%, Rusi 6%, Bjelorusi 2%, Ukrajinci 1%
Vjerski sastav (2001.): rimokatolici 79%, pravoslavci 4%
Službeni jezik: litvanski
Pismenost (2003.): muškarci 100%, žene 100%
Stepen urbanizacije (udio gradskog stanovništva), (2000.): 69%
BDP po glavi stanovnika (2003.): 4500 $
Novčana jedinica: 1 litas; 1 LTL=100 centa

Litvanija je država na sjeveroistoku Evrope, na obali Baltičkog mora. Graniči na sjeveru s Latvijom, na jugoistoku s Bjelorusijom, na jugu s Poljskom te na jugozapadu s Rusijom (tj. ruskim teritorijem (eksklavom) Kalinjingradska oblast).

Litvanija je najveća baltička država. U srednjem vijeku bila je jedna od najmoćnijih država istočne Evrope. Tokom 15. vijeka sklopila je savez s Poljskom što se danas vidi po vjerskom sastavu – Litvanija je jedina baltička država u kojoj su stanovnici najvećim dijelom rimokatolici. Za razliku od ostalih baltičkih država bila je usmjerena prema svojoj unutrašnjosti, a ne prema obali. Kako je imala dosta poljoprivrednoga tla Litvanci su se najviše bavili poljoprivredom. Preko litvanskog teritorija vodi i kopneni put iz Rusije u eksklavu Kalinjingrad što Litvaniji daje geoprometnu važnost.

Od 1. maja 2004. Litvanija je članica Evropske unije. Osim toga, članica je Vijeća Evrope, NATO-a i Ujedinjenih naroda.

Povijest

Prvi Litvanci su pripadali većoj grupi naroda koje zovemo baltički narodi. Grupa ovih naroda (Zemgali, Seli, Kurši i Žemaiti) su se stopili u današnje Latvijce i Litvance, dok je druga grupa (Prusi, Skalvi i Galindijci) nestala. Baltički narodi nisu bili pod direktnim kulturnim utjecajem antičkog Rima, ali su trgovinom održavali kulturnu razmjenu (Jantarni put). Prvi spomen naroda Litvanaca zabilježen je u analima samostana u Quedlinburgu, 14. februara 1009. godine.

Litvanska država je nastala sredinom 13. vijeka kada su se razna litvanska plemena ujedinila pod vodstvom Mindaugasa. Njegovi nasljednici su vladali Litvanijom kao velike vojvode pa se država i zvala Veliko vojvodstvo Litvanija. U 14. vijeku litvanski veliki vojvoda Gediminas je uspješnom vojnom politikom proširio granice Litvanije čime je stvoreno veliko gospodarstvo koje je dominiralo velikim dijelom istočne Evrope sve do 16. vijeka. Godine 1386. litvanske vojvode postali su i kraljevi Poljske. Slijedeća četiri vijeka te dvije države su dijelile istu povijesnu sudbinu.

Litvanija se 1569. god. ujedinila s Poljskom u tzv. Lublinsku uniju. Otada je Litvanija bila podređena jedinica unutar poljsko-litvanske državne tvorevine. Tako je ostalo sve do tzv. Treće podjele Poljske 1795. godine kada je veći dio Litvanije pripao Ruskom carstvu, kojemu je 1815. godine pripojeno i područje na lijevoj obali Njemena (osim Klaipėde). U razdoblju od 1864. do 1905. godine u Litvaniji se intenzivno provodio proces rusifikacije litvanskog stanovništva. Ipak, na početku 20. vijeka došlo je do procvata litvanskog nacionalnog osjećaja. Za vrijeme okupacije Njemačkog varstva za vrijeme Prvog svjetskog rata, došlo je do proglašenja neovisnosti Republike Litvanije (1918.) koja je odmah stupila u rat sa sovjetskom Rusijom.

Godine 1922. međunarodni položaj Litvanije je učvršćen kada su je priznale najutjecajnije svjetske države. Litva je u sukobu s Poljskom zbog Vilniusa kojeg je Litva zauzela 1920. godine, ali i s Njemačkom zbog Memela koji je Litvanija zauzela 1923. godine. U razdoblju do 1926. godine Litvanija je bila demokratska država u kojoj su redovito održavani parlamentarni izbori. No, 1926. godine u Litvi je izvršen vojni puč koji je djelomično dokinuo demokratska načela.

Odmah nakon početka Drugog svjetskog rata (1939.) Memel je zaposjela nacistička Njemačka, a paktom između Hitlera i Staljina iz 1939. godine Litva je ušla u sovjetsku interesnu sferu. Sporazumom o uzajamnoj pomoći sa SSSR-om, od 3. oktobra 1939. god., u Vilniusu (koji je vraćen Litvaniji) smješten je sovjetski vojni garnizon.

U junu 1940. SSSR je ultimativno zatražio od Litvanije osnivanje nove litvanske vlade koja je trebala biti prijateljska Sovjetskom savezu. Odmah nakon toga sovjetska vojska je ušla u Litvaniju i okupirala je pa je litvanska vlada bila prisiljena pristati na osnivanje Litvanske SSR kao savezne jedinice u sastavu SSSR-a. U razdoblju od 1941. do 1944. godine Litvanija je bila pod okupacijom nacističke Njemačke. Godine 1944. ponovno ju je zauzela sovjetska vojska i priključila SSSR-u. Tada je započeo proces nacionalizacije privredne imovine i kolektivizacije privrede.

Tek je dolaskom Mihaila Gorbačova na čelo sovjetske KP sredinom 1980-ih započela liberalizacija sovjetskog režima u svim republikama SSSR-a, pa tako i u Litvaniji. Nakon gotovo polustoljetne sovjetske vlasti, u Litvi su u oktobru 1988. god. izbile masovne demonstracije s temeljnim zahtjevom za neovisnost. Politička struja okupljena u Nacionalnom pokretu Sajudis dobila je većinu u litvanskom parlamentu, a predsjednikom države je postao V. Landsbergis.

Dana 11. marta 1990. godine parlament je proglasio neovisnost Litve na što je Moskva odgovorila vojnom blokadom, ali je 1991. godine ipak bila prinuđena priznati njezinu neovisnost.