Hronologija nezavisnosti: Plebiscit, pa referendum

Suština neuređenosti i nepotpunosti Bosne i Hercegovine kao države i društva ponajbolje se ogleda u poštivanju ili nepoštivanju nekih nacionalnih praznika, kakvi su Dan državnosti ili sutrašnji Dan nezavisnosti.

Skupštine, plebiscit, referendum

Ovaj praznik, koji se slavi u znak referenduma za nezavisnost Bosne i Hercegovine održanog 29. februara i 1. marta 1992. godine, obilježava se samo u Federaciji Bosne i Hercegovini, dok je u Republici Srpskoj potpuno ignoriran i 1. mart uvijek prolazi kao redovan radni dan.

Referendum o nezavisnosti i reafirmaciji suverenosti Bosne i Hercegovine treba posmatrati u širem kontekstu urušavanja socijalističke Jugoslavije, proglašenja nezavisnosti Hrvatske i Slovenije, te rata koji je već uveliko trajao u Hrvatskoj.

Skupština Savezne republike Bosne i Hercegovine je 15. oktobra 1991. godine usvojila dokument pod nazivom Akt o reafirmaciji suverenosti Republike Bosne i Hercegovine. Akt je usvojen, ali srpski poslanici, okupljeni uglavnom oko SDS-a Radovana Karadžića, bojkotirali su ovaj dokument, žestoko se protiveći neovisnosti Bosne i Hercegovine.

Upravo je tada Karadžić, danas optuženik Haaškog tribunala, izrekao svoju čuvenu prijetnju: Nemojte da mislite da nećete odvesti Bosnu i Hercegovinu u pakao, a muslimanski narod možda u nestanak, jer muslimanski narod ne može da se odbrani ako bude rata ovdje.

Referendum bez Srba

Istog dana održan je sastanak poslanika Karadžićevog SDS-a, gdje je odlučeno da se osnuje Skupština srpskog naroda u BiH, čiji je simbolički i pravni nasljednik današnja Narodna skupština Republike Srpske. Ovo tijelo odlučuje organizirati plebiscit srpskog naroda o ostanku u saveznoj državi Jugoslaviji, pozivajući se na pravo naroda na samoopredjeljenje. Plebiscit je održan 9. i 10. novembra, a velikom je većinom odlučeno da Srbi hoće ostati živjeti u Jugoslaviji.



Skupština srpskog naroda dva mjeseca kasnije, 9. januara, usvaja Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine, čime se formalno krenulo u separatističke procese unutar Bosne i Hercegovine.

U međuvremenu Skupština SR BiH, na preporuku Arbitražne komisije Međunarodne konferencije o Jugoslaviji, raspisuje referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine, koji je održan 29. februara i 1. marta.

Referendum je održan na cijelom teritoriju BiH, ali bosanski Srbi uglavnom su ga bojkotirali, što je i danas činjenica koja izaziva mnoga sporenja o karakteru nezavisnosti BiH. Na referendum je izašlo 63.7 posto građana BiH, a 92.7 posto onih koji su izašli glasali su za nezavisnu i suverenu Bosnu i Hercegovinu.

Kratki uvod u rat

Već drugog dana referenduma počinju oružani neredi, naročito u Sarajevu, paravojne formacije SDS-a organiziraju barikade. Istog dana je u Sarajevu ubijen srpski svat Nikola Gardović, što neki danas nastoje protumačiti kao okidač za početak rata.

Mjesec dana kasnije, 6. aprila, Sjedinjene Američke Države i Evropska zajednica (danas EU) priznaju i formalno nezavisnu Bosnu i Hercegovinu. Ovaj se datum zvanično u Federaciji BiH smatra početkom rata, jer su upravo s početkom aprila počeli značajniji sukobi i ratna dejstva.

Potom slijedi četverogodišnji rat, kojeg su pratili krvavi zločini, etnička čišćenja, masovna ubistva, genocid u Srebrenici, odlazak stotina hiljada ljudi, razaranje privrede i društva uopće.

Rat je okončan Daytonskim mirovnim sporazumom, prema kojem je zemlja i danas ustrojena i jedva funkcionalna.