Biograd na Neretvi: Jedinstvena srednjovjekovna utvrda

Sudeći prema sadašnjim ostacima, Biograd je možda nastao još početkom VI vijeka, odnosno, u doba ponovnog učvršćenja vizantijske vlasti u tom području, kao jedan od gradova Justinijanovog limesa, koji je preko Biograda tekao na jug do Blagaja, Koštuna, Stoca. Bio je značajno naselje župe Neretve, s lijeve strane rijeke, a njegovo podgrađe Podbiograd, Konjic, Neretva, jak trgovački centar.

Biograd je do 1404. godine bio u vlasti Sankovića, koje su smijenili Hranići – Kosače. 

Tako se kao posjed hercega Stjepana pod nazivom Biograd spominje u sve tri povelje kojima mu potvrđuju posjede kralj Alfons V i kralj Fridrik III

Kako Marko Vego identificira Konjic sa Neretvom, to bi se i podatak o povelji koju je ban Tvrtko izdao u Neretvi 1356. godine odnosio na Konjic. Naziv Konjic, za naselje s obje strane Neretve, spominje se više puta, 1382, 1405, 1414 i 1418. godine. Dubrovčani se 1411. godine bune protiv carina koje je tu uspostavio Sandalj Hranić. Podbiograd se kao patarensko naselje spominje u dubrovačkim izvorima 19.6.1449, a zatim i 17.10.1466. godine. Konjic je pao u turske ruke prije 1477. godine. Kasnije se spominje često.

Grad je organiziran na neobičan način, a sastoji se od centralne utvrde sa kulom i vanjskog prstena koji zatvara prostor od cca 40 do 70 metara.

Južni zid centralne gradnje ima debljinu od 2,2 m, a izveden je u dobrom malteru sa oplatom od kamenja postavljenog u pravilne horizontalne redove i ispunom u kojoj ima istucane cigle. Po tehnici zidanja može se zaključiti da je građevina možda nastala još u rimsko doba i da je srednjovjekovna utvrda, izgrađena na starim temeljima.

Nalazio se na terasastom platou relativne visine 200 m nad Neretvom, na zapadnoj periferiji Konjica, gdje mu se danas vide slabi ostaci. Prema jugu vezan je jednom kosom za masiv planine Ljubine i Prenja. Na padinama grada ima ulomaka prahistorijske gradinske keramike i komadića rimske cigle i crijepa. Na terasama platoa iznad lijeve obale Neretve, koji se skoro vertikalno spušta do ceste i vode, izgleda da se u raznim periodima stvaralo i razvijalo utvrđenje koje je ovdje štitilo prijelaz preko rijeke.

Očuvani ostaci utvrde Biograda iznad njegovog podgrađa Podbiograda, današnjeg Konjica s obje strane Neretve, ne pružaju mogućnost njene restitucije. 

Očigledno je da se izgradnja utvrđenja odvijala u raznim vremenskim periodima. Situacioni plan utvrđenja Biograda ne može se u cijelosti vezati ni za jedan od tipova bosanskohercegovačkih utvrđenih gradova. Najbliži je grupi utvrđenja slobodnih oblika koji su maksimalno prilagođeni konfiguraciji lokaliteta. Izgleda da je zapadni dio utvrde kasnoantički, što zaključujemo po pravilnom oktogonalnom sistemu zidova. Ovaj dio utvrđenja predstavlja glavni dio grada. Ovdje se vide 59 ostaci dva pravougla obilježena pravim snažnim zidovima, južni pravougao veličine oko 40 x 16 m prepolovljen srednjim produžnim zidom i sjeverni pravougao veličine oko 32 x 12 m bez istočnog zida, koji je vjerovatno porušen kada je počela izgradnja srednjovjekovnog Biograda. Tada je izgrađena branič-kula, trougaona u tlocrtu, sa novim bedemima koji su zatvorili srednjovjekovni obor.

Srednjovjekovni bedemi nisu građeni u oktogonalnom sistemu, nego su vidljivo prilagođavani terenu. Tom prilikom je izgrađen i lučni bedem koji je povezao sjeverni dio antičke utvrde sa srednjovjekovnom štiteći sa sjevera i istoka braničkulu, zbog čije je izgradnje na sredini antičkog castruma, došlo do pregradnje ovog dijela. U srednjovjekovnom, jugoistočnom dijelu obora, vidljivi su ostaci nekih zgrada, ali prema njima ne možemo stvoriti sliku o načinu izgradnje ovog prostora. Na nekim dijelovima na istočnoj strani srednjovjekovnog utvrđenja Biograda, nije bilo bedema, jer su prirodne prepreke onemogućavale prilaz.

Ne raspolažemo pisanim podacima o vremenu nastanka Biograda. Prema nađenoj keramici, malteru i načinu zidanja zaključujemo da je to bilo vrijeme XIV-XV vijeka, kada je nastala većina utvrđenih gradova sadašnje Bosne i Hercegovine.

U turskim izvorima ne spominje se tvrđava Biograd. Izgleda da su Turci osvojili grad i podgrađe 1465. godine i da su odmah razorili utvrđenje, koje u njihovom sistemu utvrda nije imalo značaja.

Život na prostoru Konjica i u neposrednoj okolini odvija se kontinuirano od prahistorije, rimskog i kasnoantičkog doba, srednjeg vijeka, vremena turske i austrougarske uprave, do naših dana.