Mama kuha, nana plete, tata zarađuje

Piše: Nada Ler Sofronić, Školegijum

Bosna i Hercegovina je 1993. godine potpisala međunarodnu Konvenciju o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena (CEDAW), čiji član 10 glasi: “Zemlje potpisnice će poduzeti sve odgovarajuće mjere da bi eliminisale diskriminaciju u oblasti obrazovanja” i time preuzela i obavezu iz tačke c) ove konvencije koja glasi: “Eliminisaće se svi stereotipni koncepti o ulozi muškaraca i žena na svim nivoima i u
svim oblicima obrazovanja, a posebno će se izvršiti revizija udžbenika i školskih programa, te adaptacija nastavnih metoda.”

Škola i rodna distribucija moći

Škola je samo jedan (doduše izuzetno važan) učesnik u lancu proizvodnje i reprodukcije rodne neravnopravnosti odnosno neravnomjerne rodne raspodjele
moći u društvu.

Paradoks parcijalnog pristupa školskim sadržajima kao što su programi, udžbenici, nastavne metode, između ostalog je u sljedećem: škola, unutar koje istražujemo rodne karakteristike nastavnih sadržaja i metoda koje želimo reformisati, i sama je kadrovski i organizaciono strukturirana uglavnom po izrazitom principu rodne segregacije i hijerarhije moći: direktorsku, izvršnu i disciplinsku vlast imaju uglavnom muškarci, a ženama je po pravilu određena “pastirska” uloga.

Sporni su, dakle, ne samo sadržaji, nego i ukupni rodni odnosi moći u školi kao instituciji. Uprkos mnogobrojnim demokratskim reformama kroz koje prolaze obrazovni sistemi u tzv. tranzicijskim zemljama, očigledno prisustvo stereotipija i predrasuda zasnovanih na polu i rodno diskriminatorske prakse, od osnovne škole pa sve do univerziteta ostalo je još uvijek aktuelno, bolno i otvoreno pitanje.

Rodno senzitivne obrazovne reforme u post-socijalističkim društvima posebno su teške i kontroverzne Ova društva prolaze procese demokratizacije na temeljima socijalističkog naslijeđa koje je uprkos deklaracijama o ravnopravnosti polova ipak bilo duboko prožeto patrijarhalnom tradicijom.

Svima su nam iz tog perioda poznate stereotipne slike iz “idilične” porodične atmosfere o kojima su izvještavali socijalističko-samoupravljački osnovci i osnovke, tipa “mama kuha, tata čita novine”.

U tranzicijskim zemljama rodno senzitivne institucionalne reforme se provode uglavnom na zahtjev međunarodne zajednice. Međutim, kao i sve nametnute reforme koje nemaju svoj korijen u autentičnim društvenim kretanjima “iz baze” uglavnom ostaju mrtvo slovo na papiru. Ne samo da nije došlo do suštinske promjene (patrijarhalne) svijesti ni u privatnoj ni u javnoj sferi, nego je situacija u nekim aspektima dramatično pogoršana.

Tranzicijski procesi su u post-socijalističkim zemljama kao svoj nusprodukt proizveli osiromašenje širokih slojeva i ratove koji pogoduju bujanju neokonzervativnih tendencija i po pravilu rezultiraju re-tradicionalizacijom rodnih uloga. Između ostalog, žena se kao “slabiji” socijalni sloj ponovo vraća u porodicu i porodičnu ekonomiju, ponovo joj se imputira uloga “reproduktivne mašine” i svete žrtve za dobrobit Nacije.

“Stari” i “novi” stereotipi u školskim udžbenicima

Dosadašnja manje ili više sistematska istraživanja prirode i vrste rodnih stereotipa
u udžbenicima pokazuju sljedeće:
– Neki su se “stari” stereotipi pojačali. U post-ratnim uslovima uočena je militarizacija muškog lika.
– Pojačano je propagiranje uloga žene majke i žene domaćice.
– Lik majke varira od “urbane domaćice” sa keceljom preko farmerki do lika sa staromodnom pundžom i keceljom pored obaveznog štednjaka.
– Sestre ili drugarice u razredu su slabe, plašljive i nježne i trebaju zaštitu dječaka.
– Slika porodice je pojednostavljena i idealizirana i to je uglavnom porodica sa klasičnim ulogama: mama kod kuće uz djecu, tata na poslu u javnoj sferi, koja kao takva, bar što se tiče aktuelne situacije u BiH, postoji izgleda jedino još u osnovno školskim udžbenicima.

Alternativni oblici zajedničkog života se ni ne spominju. Majke koje žive same sa djecom, majke udovice sa djecom ne nalaze mjesta kao ravnopravne porodične zajednice.

Kako li se osjeća dijete iz razvedenog braka ili dijete koje živi samo sa majkom ili samo sa ocem kada uči ovu lekciju?

Tekst je preuzet iz dvolista za pravednije obrazovanje „Školegijum“, koji možete čitati u našoj Trafici