Sedam zanimljivih činjenica o Nobelovoj nagradi koje možda niste znali

Da li je neko od Nobelovaca prodao svoju medalju? Da li su neka "otkrića" kasnije ispala greške? Kakvi mitovi, a kakve činjenice prate Nobelovu nagradu?

U sedmici kada počinje objavljivanje ovogodišnjih dobitnika Nobelovih nagrada, Deutsche Welle vam donosi sedam zanimljivosti koje, možda, znali.

1. Nobelova nagrada kao porodična tradicija porodice Curie

Maria Curie je i dalje jedinstvena: jedina je osoba koja je dobila Nobelove nagrade za dvije prirodne nauke, 1903. godine iz fizike i 1911. godine iz hemije, za revolucionarna istraživanja radioaktivnosti i otkriće novih elemenata.

Njena kćerka Irena Joliot-Curie nastavila je tradiciju i 1935. godine zajedno sa suprugom Fredericom dobila Nobelovu nagradu za hemiju za otkriće vještačke radioaktivnosti, tj. proizvodnju vještačkih radioaktivnih izotopa u laboratoriji. Tako je porodica Curie kroz dvije generacije postala jedna od najpoznatijih dinastija dobitnika Nobelovih nagrada u historiji nauke.

2. Mileva Marić i Albert Einstein: razvod sa Nobelovom garancijom

Albert Einstein je obećao svojoj prvoj ženi Milevi Marić u ugovoru o razvodu iz 1919. godine da će joj isplatiti cjelokupnu novčanu nagradu buduće Nobelove nagrade – u trenutku kada je još nije ni dobio. Kada je 1921. godine zaista dobio Nobelovu nagradu, novac je, kako je dogovoreno, prebačen Milevi, čime je mogla da nastav da živi u Švicarskoj sa dvojicom sinova od kojih jedan zavisio od medicinske njege cijelog života.

3. Einsteinov paradoks: nagrada da, ali ne za teoriju relativnosti

Nobelov komitet godinama je odbijao teoriju relativnosti jer im je djelovala previše špekulativno i teorijski, a više su cijenili eksperimentalne dokaze.

Tek kada je pritisak stručne javnosti porastao, Einstein je 1921. godine dobio Nobelovu nagradu – ali ne za teoriju relativnosti, već izričito za objašnjenje fotoelektričnog efekta, koji je bio mjerljiv i praktično dokaziv. Teorija relativnosti čak nije ni pomenuta u zvaničnom obrazloženju jer je i dalje nailazila na otpor u komitetu.

4. Matematika i mit o ljubomornom osnivaču nagrade

Popularna je priča da Alfred Nobel nije ustanovio nagradu za matematiku zbog afere svoje žene sa matematičarem. Međutim, to nije istina. Alfred Nobel nikada nije bio u braku. Mnogo je vjerovatnije da Nobel matematiku nije smatrao neposredno "korisnom za čovječanstvo, pa je izostavio iz svoje zadužbine.

5. Svijet muškaraca: ignorisane naučnice

Lise Meitner je bila ključna u otkriću nuklearne fisije, ali je Nobelovu nagradu 1944. godinedobio samo Otto Hahn. Meitner je bila nominovana čak 48 puta, ali nikada nije dobila nagradu.

Slično se desilo i Jocelyn Bell Burnell, koja je otkrila pulsare – brzo rotirajuće, snažno magnetizovane neutronske zvijezde. Anhtony Hewish je 1974. godine dobio Nobelovu nagradu za astronomiju, a Burnelll je bila ignorisana. Iako je njen doprinos međunarodno priznat, Nobelov komitet ga je zanemario. Ovi slučajevi danas simbolizuju strukturnu diskriminaciju žena u nauci.

6. Medalja kao aukcijska roba

Nobelova medalja Francisa Cricka prodata je na aukciji 2013. godine nakon njegove smrti – zbog poreskih dugova. Dostigla je cijenu od preko dva miliona dolara. Crick je medalju dobio 1962. godine za otkriće strukture DNK.

James Watson, njegov kolega, prodao je svoju medalju 2014. godine za oko 4,8 miliona dolara, ali mu je novi vlasnik kasnije vratio medalju.

7. Nobelova nagrada ponekad potpuno promašena

Nobelova nagrada nikada nije zvanično povučena – čak ni kada se ispostavilo da su neka nagrađena "otkrića" bila pogrešna. Na primjer, danski ljekar Johannes Fibiger dobio je 1926. godine Nobelovu nagradu za medicinu za pogrešno "otkriće" da jedan crv izaziva rak.

Lobotomija koju je razvio Antonio Egas Moniz (dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1949. godine) – presjecanje nervnih puteva u čeonom režnju mozga za liječenje psihičkih bolesti – danas se smatra neefikasnom i štetnom.

U novije vrijeme, neka istraživanja Nobelovca, poput Gregga Semenze (dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 2019. godine), povučena su zbog netačnih ili manipulativno predstavljenih podataka, iako se njegova glavna otkrića i dalje smatraju validnim.