Rumunija: Muzika

Rumunija, nekad jedna od najsiromašnijih zemalja Evrope, nakon što se 1989. godine sa padom Željezne zavjese uspjela osloboditi dugogodišnje sprege diktatorskog režima Nicolae Ceauşescua, polako se uzdigla i počela zauzimati svoje mjesto u današnjoj, savremenoj zajednici evropskih naroda i narodnosti. Ipak, uprkos neizbježnoj i rastućoj urbanizaciji i sustizanju modernih tokova, zemlja je u svojoj jezgri ostala donekle vjerna svome ruralnom karakteru. Samim time, u takvom ambijentu očuvano je na sreću i nešto jedinstvene tradicije i muzičkog naslijeđa koje, kako se pokazalo, u najboljem konzerviranom stanju opstaje upravo u svome prirodnom staništu, kao samo jedan element i odraz čitavog jednog kulturnog, društvenog i, naposlijetku, fizičko-geografskog konteksta.

U suštini, Rumunija je sačinjena od dvije cjeline ujedinjene geografskom granicom. Na sjeverozapadu, na granici sa Mađarskom, leži Transilvanija, sa značajnom koncentracijom mađarske manjine i prilično epskom historijom, te mnogo više zapadno-evropski orijentisana nego ostatak Rumunije što se proteže s onu stranu Karpata, okrenut Balkanu. Uprkos značajnim razlikama, muzika, kao pravi nemirni i lutajući duh, ne poznaje ovu planinsku granicu, te je bez problema i prelazi. Tako se negdje oko Božića svugdje pjevaju određene pjesme, no ne kršćanske – one potiču iz još davnijih vremena, iz doba paganskih slavljenja solsticija, sa stihovima hiljadama godina starim. Jednako drevna, ako ne i starija, tu je i panova frula, jedan od najranijih instrumenata i zvučnih izraza ove regije. Danas se, ipak, ne čuje u ovim krajevima baš mnogo, jer tokom vremena zamijenili su je neki moderniji, izražajniji instrumenti. No, pojedini muzičari je ipak koriste, poput proslavljenog Gheorghe Zamfira, „majstora panove frule“, koji je uz proširenu verziju ovog osobenog instrumenta našao načina da izveze njegov zvuk u raznoraznim aranžmanima, te tako postigao i ogroman komercijalni uspjeh.

(etno/world/folk)
Gheorghe Zamfir – Einsamer Hirte (The Lonely Shepherd) (James Last)

http://www.youtube.com/watch?v=0Wv3Ya9nskA

Stoljećima je stanovništvo Transilvanije bilo u osnovi etnička smjesa Mađara, Rumuna i Roma (uz još neke manjine poput Slovaka, Srba, Nijemaca...) a muzika koja je tamo nastajala dijelila je i karakteristike ovih grupa. Na seoskim slavljima povodom kakvog vjenčanja, zabavama koje znaju trajati po nekoliko dana, sviraju bendovi u radosnom i energičnom glasanju violine, viole i kontrabasa. Često su muzičari, naravno, beskrajno inspirativni i talentovani pripadnici romske skupine, u ovom slučaju tzv. „lautari“, kasta profesionalaca i nevjerovatnih virtouza koji sviraju za život. Ovi lautari su često organizirani u „tarafe“ – lokalne seoske bendove koji sviraju na vjenčanjima, sahranama i drugim velikim događajima koji su bitan dio života ovakvih zajednica.

Na kojem se god mjestu romski narod smjestio i naselio, donio je sa sobom i svoj zvuk i temperament. No, jednako kako su ostavili uticaja na lokalnu muziku, Romi su i iz tog određenog miljea crpili inspiraciju i uticaje za svoje stvaralaštvo. Tako u Transilvaniji njihov muzički stil se više okreće Centralnoj Evropi, uz izrazite sličnosti sa klezmer muzikom Jevreja Aškenaza koji su tu živjeli sve do Holokausta.

Također, u Transilvaniji, koja nikada nije bila pokorena od strane turskog Otomanskog carstva, ostali su živjeti i stari mađarski narodni stilovi, kako su ih uostalom zabilježili početkom 20. stoljeća kompozitori Béla Bartók i Zoltán Kodály (koji su sakupili mnoge primjerke narodne muzičke prakse iz Transilvanije). Premda su Mađari u Rumuniji uvijek bili etnička manjina, ponosno su nastojali očuvati svoje običaje i muzičku tradiciju, pa se njeni izrazi tamo mogu naći i danas.

Kao u Transilvaniji, većina muzičara u Istočnoj Rumuniji su također Romi, međutim, njihov muzički stil je nešto drugačiji, između ostalog i kao posljedica zaostavštine turske dominacije. Ovdje tarafi imaju u svom sklopu violinu i cimbal, uz podršku kontrabasa i harmonike, i često broje deset i više članova.

Najpoznatiji su, možda, Taraf de Haïdouks, koji su stekli i internacionalnu slavu.

(etno/world/folk)
Taraf de Haïdouks – Doina, hora si briu

http://www.youtube.com/watch?v=gTuxzoLnBnU

Još jedan važan segment romske muzičke tradicije u Rumuniji su limeni, duvački sastavi, također sa korijenima iz vremena turske okupacije i raznih vojnih bendova. To je forma koja je prilično postala raširena po prostorima Balkana, a u Rumuniji, i van nje, jedan je od najpoznatijih ovakvih kolektiva Fanfare Ciocărlia, inače iz sela Zece Prăjini u blizini granice sa Moldavijom. Dok je većina ovakvih bendova izvorno svirala svoju regionalnu muziku, danas, u ovim modernim okolnostima i vremenu svakojakih fuzija, oni na način izvjesnog tradicionalnog stila izvođenja zalaze i u razne druge muzičke sfere.

(etno/world/folk)
Fanfare Ciocărlia – Manea Cu Voca

http://www.youtube.com/watch?v=_MsWl7eCs_E

Instrumentalna muzička tradicija Rumunije je pretežno i najpoznatija, no ova je zemlja dala i vrijedne vokalne muzičke prakse, čiji su dio brojne epske balade. Pored toga, u ruralnim sredinama može se čuti i zvuk pastirske frule koja se izvorno koristila u očigledne svrhe ali vremenom se transformisala u neku vrtu multifunkcionalnog instrumenta sa svojim vlastitim repertoarom, pa se često može čuti i u raznim bendovima.

Pored ovoga, jedan od interesantnih tradicionalnih izraza koji je vremenom izblijedio u Rumuniji je praksa koju su slijedili ursari – ukrotitelji i treneri medvjeda, koji su nekada putovali po selima i na tamošnjim trgovima sa svojim medvjedima za novac pjevali i plesali. Tragovi ove jedinstvene kulture na izvjestan način su se zadržali u radovima grupe „Shukar Collective“, koji kombinuje stil izvođenja starih, ali i mlađih, ursari pjevača uz efekte elektronike, i na taj način, poput mnogih drugih muzičara, povezuje fenomene prošlosti i sadašnjosti.

(etno/world/electronic)
Shukar Collective – Malademna

http://www.youtube.com/watch?v=Rao-uxFQfkQ

Shukar Collective – Gypsy Blooz

http://www.youtube.com/watch?v=j8dzItWni0o

Možda najpoznatiji dio rumunske muzičke baštine je forma lagane balade i instrumentalnog stila koja se može čuti širom ove zemlje, uz varijacije karakteristične za određenu etničku skupinu, odnosno regiju. Ovaj rasprostranjeni izraz narodne prakse zove se doina, i tipični primjeri iste su veoma poetični i melankolični, i prati ih često osjećaj neizmjerne tuge. Izvode se uglavnom uz laganu melodiju slobodna ritma, i uz brzu pratnju određenog tempa, tako da se u cjelini na taj način kreira uzbudljiva ritmička tenzija iz koje muzičari i pjevači imaju slobodu muzičkih i lirskih improviziranja oko ustanovljene teme.

I na kraju, kada je u pitanju pop muzika, i Rumunija nije naravno izbjegla uticaje savremenih trendova i nekakve globalne muzičke evolucije, pa i u ovoj zemlji egzistira napredno domaće tržište uobičajenog miksa svjetskih mainstream pravaca, no nije mnogo od toga dospjelo i u internacionalne sfere.

(dance/pop)
Morandi – Save Me

http://www.youtube.com/watch?v=L2Ev16r7maE

Posljednjih godina su, ipak, neke europop grupe kao što su Morandi, Akcent i Yarabi postigle veliki uspjeh van Rumunije, ali uprkos ovom nešto slabijem komercijalnom izvozu zvuka, lokalna rumunjska muzička scena ima sve potrebne žanrove, od rocka, popa, hip hopa, rapa, heavy metala, dance i elektronske muzike, jazza i, naravno, neizbježnih fuzija popularnih žanrova sa dragocjenim i autentičnim folklornim elementima.

(alt. rock)
Timpuri Noi – Perfect (live 1988)

http://www.youtube.com/watch?v=LOOUEh5Mp8c

(black metal/folk metal)
Negură Bunget - Cunoasterea Tacuta

http://www.youtube.com/watch?v=h8wB7emt6ig

(hip-hop/rap)
Zale – Natura noastra

http://www.youtube.com/watch?v=aekdXSfbd3o

(acid jazz/rock)
Blazzaj – Urma

http://www.youtube.com/watch?v=X_ciB1Yx-a0

Amra, radiosarajevo.ba