Ivan Trajković: Kako dronovi vide svoje mete

Zabranjeno preuzimanje teksta bez pismenog odobrenja Redakcije portala Radiosarajevo.ba!

Napad ruskog aviona-lovca na američki dron iznad Crnog mora, ponovo je otvorio pitanje korištenja ovih bespilotnih letjelica u kriznim područjima širom svijeta.

Dronovi su do prije samo par decenija bili 'specijalnost' malog broja zemalja NATO-a, sa SAD na prvom mjestu.

Piše: Ivan Trajković, za Radiosarajevo.ba

Ipak, brzi razvoj elektronike i satelitskog navođenja (GPS) tokom godina je omogućio da veliki broj zemalja pokrene razvoj i proizvodnju sopstvenih dronova.

Iako se ove letjelice stručno nazivaju 'UAV' - 'Unmanned aerial vehicles', letjelice bez ljudske posade, u popularnoj kulturi i medijima se zadržao termin 'drone', od engleskig termina koji preneseno znači 'lebdjeti u vazduhu', po karakteristikama nekih UAV letjelica da 'stoje' u vazduhu - prvenstveno kvad i okta-hoptera.

Dronovi mogu biti različitog dizajna i veličine: od manjih komercijalnih sa četiri ili šest propelera, uglavnom namjenjenih izviđanju i snimanju iz vazduha, preko UAV letjelica sličnih avionima i helikopterima, pa sve do dronova-podmornica namijenjih istraživanju mora i okeana.

Treba reći da postoje i 'svemirski dronovi', bespilotne letjelice namijenjene svemirskim misijama, poput američkog 'Boeing X-37B', ruskog 'Progres-M' i kineskog 'Xianglong-7'.

Svevidjeće leteće oko

Dron kojeg je ruski avion oborio iznad Crnog mora pripada seriji 'MQ-9 Reaper' američke kompanije General Atomics. Američko vazduhoplovstvo ih naziva 'RPA', daljinski pilotiranim avionom, budući da letjelica sama nema autonomne karakteristike.

Ono što 'Reaper' ima, kao i mnogi drugi američki dronovi, jeste složeni sistem senzora i kamera za let i snimanje iz vazduha u svim uslovima. AN/ALR-67 je sistem aktivnog radara koji služi za upozorenje na dolazeće neprijateljske letjelice ili rakete.

Također, koristi se i 'Raytheon AAS-52/AN' sistem senzora za navođenje koji sadrži dnevnu kolor kameru i infra-crvenu kameru za noćni let.

Također, AAS-52/AN sadrži i laserski daljinomer koji može da označava mete za napad raketama ili da bude 'obilježivač' cilja za druge bombardere (poput B-1 Lancer).

Novo unaprjeđenja dronova za buduće misije sadrži i sistem 'ARGUS', kojeg je razvila američka Agencija za napredna vojna istraživanja (DARPA) zajedno sa kompanijom 'BAE Systems'. ARGUS je zapravo razvijen korištenjem tehnologije senzora za kamere sličnoj onoj u modernim smartfonima.

Veliki broj manjih senzora kamere znači da sistem može da u svom računaru 'preklopi' veliki broj fotografija istog područja (tehnologija nazvana 'image multiplexing'), što rezultuje finalnom fotografijom velike rezolucije.

Tako ako se snima područje od petnaest kvadratnih kilometara, rezolucija detalja je oko pet centimetara, što je dovoljno da se identifikuju vojni položaji, vrste naoružanja, vozila, pa čak i pojedinci i njihovo kretanje.

Pored ARGUS-a, trenutno se razvijaju i drugi slični sistemi 'Elektronskog nadzora širokog spektra' (WAPS), kao što su 'Vigilant Stare' i 'Hiper Stare'.

Tehnologija mijenja bojno polje

Zbog velikog broja kamera i senzora na američkom dronu, nije jasno zbog čega se pilot ruskog 'Suhoja Su-27' odlučio za napad, budući da je sigurno znao da će biti snimljen.

Pentagon je prije nekoliko dana objavio cijeli snimak napada, na kome se vidi da je Su-27 prvo izbacio oblak goriva na dron, da bi se u sljedećem naletu djelimično i sudario sa američkom letjelicom i tom prilikom oštetio njen propeler, što je i dovelo do pada 'MQ-9'.

Sam 'Suhoj Su-27' (NATO oznaka 'Flanker') je uzdanica ruskog vazduhoplovsta, i predstavlja najmoderniji generalno korišteni borbeni avion. Sam avion koji se vidi na Pentagonovom snimku je 'Su-27K', koji predstavlja mornaričku verziju (rus. 'korabyelny' - mornarički, vidljivo i po svetlo-plavoj šemi boje).

Mornarička verzija ima dosta unaprjeđenja u odnosu na standardnu verziju, poput novog 'FBW' sistema za navigaciju i unaprjeđenog letnog kompjutera.

Također postoji i 'Su-27UB' sa dva sjedišta, namijenjen obuci ili misijama izviđanja. Devedesetih godina Rusija je prodala Kini najmanje 78 primjeraka 'Su-27', a on se proizvodio i u kineskoj verziji nazvanoj 'Shenyang J-11', i koja ima duži trup, veći ugao krila, te bolji 'MAWS' sistem za upozorenje na dolazeće projektile.