Deset godina od ubistva Đinđića

''Najveći reformator kog je Srbija imala'', ''Reformator koji nedostaje'', ''Smrt Reformatora'', sve su to naslovi i, ujedno, poruke koje se posljednjih dana mogu pročitati u povodu desete godišnjice od atentata na srbijanskog premijera, pokojnog dr Zorana Đinđića, čovjeka koji je nakon decenije ratnih užasa na prostoru Zapadnog Balkana, želio, napokon, stvoriti evropsku Srbiju, promijeniti lice svoje zemlje koja je, zbog Slobodana Miloševića, Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU) i sljedbenika velikosrpske politike mnoge na Balkanu dugo podsjećala samo na jedno – na smrt.

''Kao jedan od onih reformatora koji su svu svoju energiju i političko umeće uložili u tu vizuju moderne Srbije, on je ušao u skupinu onih malobrojnih političkih lidera Srbije, koji su bili spremni da, bez obzira na cijenu, mijenjaju Srbiju u skladu sa duhom vremena u kojem živimo'', napisao je o Đinđiću na prvu godišnjicu njegove smrti, u martu 2004, Žarko Korać, lider Socijaldemokratske unije (SDU) i jedan od predstavnika ''druge Srbije''.

Ugledna srbijanska historičarka i, po mnogima, politički guru demokratske Srbije Latinka Perović kazala je u jednom intervjuu 2004. da su “šanse reformatora u Srbiji veoma male”. Po njenim ocjenama, Đinđić i njegova vlada bili su incident u Srbiji, te su zbog toga i uklonjeni. Ubistvo Điđića, smatra Perović, tek je bio izraz ''egzekucije reformatora'' s ciljem ''zaustavljanja reformi''.

Đinđića su na tom evropskom putu zaustavili neposredni izvršioci njegovog ubistva, pripadnici Jedinice za specijalne operacije (JSO) MUP-a Srbije Zvezdan Jovanović zvani Zmija, Milorad Ulemek zvani Legija i njihovi saborci.

Sonja Biserko

Filip David, ugledni beogradski književnik, profesor na Fakultetu dramskih umjetnosti i osnivač Beogradskog kruga koji se snažno suprotstavljao režimu Slobodana Miloševića i velikosrpskom nacionalizmu kaže u razgovoru za agenciju Anadolija (AA) da je Srbija od sticanja nezavisnosti na Berlinskom kongresu 1878. godine jedno razbijeno društvo.

''Tu su većinom prevladavale one snage koje su bile protiv reformi, protiv uglavnom zapadnih vrijednosti. Ta dva toka više od sto godina idu uporedo. Uglavnom, dominantan je taj tok koji se protiv demokratiji i svako onaj ko pokuša da tu nešto ključno uradi on postaje žrtva i u bukvalnom smislu. Na taj način se može objasniti ono što se dešavalo Đinđiću, ali i što se dešavalo u nekim ranijim periodima srpske istorije'', govori David.

Predsjednica Helsinškog odbora za ljudska prava Srbije Sonja Biserko ocijenila je da je ubistvo Zorana Đinđića političko ubistvo koje je imalo za cilj da zaustavi reforme i proevropsku orijentaciju koju je premijer tad formulirao: ''Nažalost, to je bila neka vrsta puča onih antievropskih, antihaških snaga. Uopšte taj blok je svih ovih godina opstruirao brže kretanje Srbije. Zanimljivo je da danas svi obilježavaju godišnjicu Đinđićeve smrti i pokušavaju da ga ukradu kao simbol neke vlastite politike. Đinđić je govorio o promjenama i potrebi da se Srbija zakači za tu evropsku opciju koja podrazumeva vladavinu prava i određeni vrednosni sistem koji nikada ovdje nije imao puno podršku. Đinđić je danas više simbol. A nije prvi u istoriji Srbije koji je tako skončao. Sjetimo se Ivana Stanbolića i slučajeva od početka prošlog vijeka. To je sudbina ljudi koji su Srbiju mislili drugačije, ali koji nikada nisu imali podršku u ovom društvu.“

Dr Janja Beč-Neuman

Nikola Samardžić, profesor na Odjeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta i jedan od osnivača Liberalnog pokreta Srbije kaže da se u ovom trenutku odvija tipična politička pljačka gdje se otimaju Đinđićevo naslijeđe, ideje i uspomene.
„Kidnapuju se osjećanja. Tako se aboliraju svi oni koji su doprinijeli njegovom ubistvu ili zataškavanju političke pozadine njegovog ubistva. U ovom trenutku važnije je govoriti o drugima koji sjede u parlamentu i koji su do izbora 2011, kao, bili nastavljači rada njegove partije i njegovog ukupnog političkog zavještanja. Svima njima bi odgovaralo da se stvarni motivi njegovog ubistva zataškaju. Bilo zato što su saučesnici u događajima koji su prethodili ubistvu ili su bili profiteri na atentatu na Đinđića.“

Politički nalogodavci Đinđićevog ubistva, smatra Filip David, nikada nisu otkriveni jer su u zavjeri uoči atentata učestvovale i tajne službe, kontaobavještajne, vojne službe…

''Mnogi su tu umiješani i otkrivanje prave istine o ubistvu Đinđića unijelo bi pravu pometnju, jer i dan danas mnogi od tih ljudi, koji, dakle, snose dobar dio krivice za to što se dogodilo, još uvijek su na tim svojim nekim mjestima gdje su bili i za vrijeme Đinđićevog ubistva. Ne vjerujem da će se ikada do kraja otkriti prava istina, iako se na njoj insistira. Vrlo se malo, gotovo ništa, uradilo na otkrivanju političke pozadine ubistva Đinđića. To su složene stvari jer bi čitave sadašnje obavještajne strukture, a i mnogi političari koji su još uvijek na vlasti, onda za to morali odgovarati'', ocijenio je David, podsjećajući da je i sam Đinđić u trenutku smrti imao podršku od tek deset posto u Srbiji.

Članica je svjetske Asocijacije istraživača i profesora genocida i ugledna sveučilišna profesorica sociologije dr Janja Beč-Neumann tvrd  da je jača Srbija koja nije za modernizaciju.

„Ta nasilna i surova Srbija je jača. Ti koji pripremaju atentate su brojniji i jači. Srbija vjekovima nikada nije imala svoju aristokratiju, nije imala ni feudalnu, niti intelektualnu aristokratiju. Jako su duboki korjeni nepismenosti, siromaštva, duboke autoritarnosti, partijarhata… Svaki pokušaj promjene i modernizacije je zaustavljan. Zaustavljan jer je baza, biće tog naroda bilo nasilno, surovo, neobrazovano i bez aristokratske elite bilo koje vrste, da li nasljedne ili aristokratije znanja i uma. Nema kontinuiteta elite, ali ima kontinuitet ubijanja ljudi koji su htjeli da izađu iz začaranog kruga siromaštva, diktature i surovosti. Ja to gledam od Berlinskog kongresa kada počinje moderna Srbija.“

Srbija, kaže dr Janja Beč-Neumann, nije imala naučnika. Oni koji se danas pripisuju Srbiji su iz Hrvatske ili Austro-Ugarske. ''Vidite, dinastija Karađorđevića je nastala od čobana. To nije bila dinastija u nekom modernom i evropskom smislu. A, opet, Karađorđevići su kao dinastija nastali na najbrutalniji način ubistvom Obrenovića.“

Nadalje, Sonja Biserko objašnjava kako u Srbiji nikada nije postignut unutrašnji politički  koncenzus oko tih dubinskih reformi o kojima je govorio i Đinđić.

''To su političke ideje koje nikada u Srbiji nisu uživale značajnu političku podršku. Uvijek je bila dominantna ta koncepcija o proširenoj Srbiji, uvijek je bila teritorija u pitanju. Kolika država, a ne kakva država. Imate te Obrenoviće u 19. vijeku. Uvijek je u Srbiji postojala ta proevropaka struja. Ali, Srbija nikada nije mogla da se kreće naprijed, jer je demokratizaciju i razvoj društva podredila toj teritoriji i kolika Srbija treba da bude. To su aspiracije koje su se pokazale nerealnim jer se Srbija iz svih ratova 90-tih izašla poražena'', naglasila je Biserko, vjerujući da je Srbija došla do tačke kada bi trebala da se otrijezni.