ART OF SOUND: Claudio Monteverdi - L'Orfeo

U novom izdanju emisije Art of Sound (emituje se svakoga petka u 20 sati) slušamo značajno djelo kompozitora čije su napredne ideje stajale na početku novog vremena u klasičnoj muzici.

Claudio Giovanni Antonio Monteverdi (1567-1643) djelovao je na prelazu stoljeća i početku muzičkog baroka. Bio je neobično interesantan i svestran kompozitor, koji je ostavio radove na području duhovne muzike, madrigala i opere. Crkvene kompozicije je stvarao u duhu renesansne polifonije, dok su njegove opere slijedile sasvim novi monodijski princip. Negdje između su stajali madrigali (svjetovne vokalne kompozicije renesanse i ranog baroka), po kojima je Monteverdi naročito znamenit. Napisao je čak devet knjiga madrigala, i u jednoj od njih uveo i instrumentalnu pratnju. Upravo sa madrigalima on se polako približio operi, pa se u zbirci Madrigali guerrieri e amorosi (Madrigali ljubavi i rata, 1638) razvija i određena scenska radnja.

Prvo u cjelosti pjevano muzičko-scensko djelo u historiji muzike bila je pastorala Dafne (1597/98), kompozitora Jacopo Perija (1561-1633) i libretiste Ottavija Rinuccinija. Isti duo je 1600 godine načinio i prvo potpuno sačuvano operno djelo Euridice, u novom monodijskom stilu. Međutim, opera je svog prvog genijalnog tvorca dobila sa Claudijem Monteverdijem. U njegovom je opusu, kako se čini, bilo najmanje osamnaest opera, od kojih je sačuvano samo nekolicina onih koje su nastale na početku i kraju ove djelatnosti. To su L'Orfeo (Orfej, 1607), L'Arianna (Arijadna, 1608) iz koje je preostala jedino znamenita Arijadnina tužaljka (Lamento),Il ritorno d'Ulisse in patria (Odisejev povratak, 1641) i L'incoronazione di Poppea (Krundiba Popeje, 1642).

L'Orfeo je prva opera koju je komponovao Monteverdi, na libreto Alessandra Striggia. Njome je on otvorio jedan tada potpuno novi prostor muzičke drame – dramma per la musica. Radnja opere, bazirana na grčkoj legendi, prati Orfea, koji nesretnim slučajem izgubi svoju voljenu Euridice. Ona sa ovoga odlazi u podzemni svijet umrlih, Had. Očajni Orfej polazi za njom, u namjeri da je vrati među žive. Na ulazu u Had susreće se sa splavarem koji ga jedini može prevesti preko Rijeke Stiks i uvesti u Podzemni svijet. Kako on to odbija učiniti, jer živi ne smiju preći rijeku, Orfeo ga uspava svirkom na svojoj liri i na ukradenom splavu stiže na svoje odredište. Tamo, obuzeta junakovom pjesmom i svirkom, Kraljica Hada Proserpina moli Kralja Plutona za slobodu Euridice. Kralj pristaje vratiti je živom svijetu, ali pod jednim uslovom: da se na povratku Orfeo više ne osvrće. Ako i jednom pogleda prema Eurudice, izgubit će je zauvijek. Orfeo pristaje i sa dragom koja ga prati odlazi iz Hada. Međutim, obuzet silnom ljubavlju u jednom se trenutku ipak osvrne da bude siguran da je Kralj održao obećanje, i da Euridice korača iza njega. Tada se čuje njen glas kojim ona kaže: ''Izgubio si me zbog previše ljubavi...'' Ona nestaje, a Orfeo se beznadežan vraća živima, odbijajući da više ikada voli.

Opera L'orfeo donijela je mnogo novoga. Claudio Monteverdi je muzičkim sredstvima uspio prikazati veliku snagu emocija njenih likova. Kroz orkestar koji je skromniji, ali uravnotežen, on je vješto oslikao pojedine prostore i situacije u djelu. Kako su u to vrijeme kompozitori instrumentalistima davali nerijetko generalne instrukcije, i ostavljali prostora za improvizaciju, partitura Orfeja je kroz vrijeme doživjela različite interpretacije, i svako je izvođenje ove opere danas drugačije iskustvo.

U ovom izdanju emisije Art of Sound slušamo dio opere L'Orfeo u recentnom (2004 god.) i interesantnom izvođenju ansambla Le Concert D'Astrée, francuske dirigentice i čembalistice Emmanuelle Haïm. Solisti su:

La Musica – Natalie Dessay (soprano)
Orfeo – Ian Bostridge (tenor)
Euridice – Patrizia Ciofi (sopran)
Messagiera – Alice Coote (contralt)
Speranza – Sonia Prina (contralt)
Caronte – Mario Luperio (bas)
Proserpina – Veronique Gens (sopran)
Plutone – Lorenzo Regazzo (bas)
Apollo – Christopher Maltman (bariton)
Ninfa – Carolyn Sampson (sopran)
Eco – Paul Agnew (tenor)
Pastori – Pascal Bertin, Paul Agnew, Christopher Maltman, Richard Burkhard
Spiriti – Malcolm Bennett, Paul Thompson, Norbert Meyn, Richard Burkhard, Robert MacDonald

Operu započinje La musica, koja predstavlja ''duh muzike'', sa pjesmom i riječima: ''ja mogu umiriti svako napaćeno srce''...