Vukovi na Balkanu

Naseljavanje vukova na Balkanu povezuje se s dolaskom prvih ljudskih zajednica na ovo područje, no njihova historija kao i rasprostranjenost nikada nisu u potpunosti razjašnjene.

Sivi vuk, koji ovdje živi i kreće se Dinarskim masivom kroz BiH, Hrvatsku, zapadnu Srbiju, Crnu Goru, Makedoniju, Albaniju, Rumuniju, zapadnu i južnu Bugarsku, smatra se potomkom prvog pravog vuka koji se pojavio u prirodi prije skoro dva miliona godina, te nekadašnjim kultom starih Slavena.

Rapidno izumiranje

Progonjena vijekovima, vučija populacija se smanjila i ograničena je na ostatke velikih šumskih područja istočne Evrope, planinskog pojasa Balkanskog poluotoka, planinske i polupustinjske predjele Srednjeg istoka, Rusije i Kine, Kanade, Aljaske i područja Velikih jezera SAD-a. Tek zahvaljujući programima zaštite Evropske unije uspijeva povećati svoju rasprostranjenost i brojnost u Evropi.

Dr. sci. Nedim Šuta, viši asistent na Odsjeku za biologiju Prirodno-matematičkog fakulteta, koji je učestvovao u izradi više naučnih publikacija o vukovima na Balkanu, kaže da je u BiH vuk starosjedilac. Obitava u planinskoj zoni, najviše na sjevernim dijelovima Dinarskog masiva, dok se u nizijskim dijelovima Posavine samo sporadično susreće.

“Međutim, koliko god bile prisutne, vučije zajednice nisu brojne, što je posljedica velikih akcija tamanjenja vukova svim načinima provođenim ne samo kod nas nakon Drugog svjetskog rata. Kako vuk igra važnu ulogu u očuvanju balansa prirodnih ekosistema, koji se remeti njegovim odstranjivanjem iz životne sredine, izuzetno je važno očuvati njegovu populaciju na Balkanu”, govori Nedim, nastavljajući:

“Vuk se razlikuje od ostalih predatora po tome što dobro analizira stanje potencijalnog plijena i skoro nikada ne napada potpuno zdrave jedinke. Svojim ponašanjem doprinosi zdravlju populacije plijena i stvara bolje prehrambene okolnosti za druge životinje. Mirise koristi kako bi jasno označio granicu teritorija, mapu kretanja i vlasništvo hrane, a čulo mirisa mu je 100.000 puta jače nego kod čovjeka. U složenom sistemu komunikacije svako ima svoju ulogu: tačno se zna koji član se brine za mlade, koji članovi brane zajedničku teritoriju i kako kooperativno srušiti plijen veći od njih samih. Na potragu za plijenom troše oko 35 posto svog vremena često prelazeći dnevno 30 do 40 kilometara, nekad i više od 160, ako je populacija plijena rijetka, što je slučaj na određenim teritorijama BiH, gdje im glavni izvor hrane predstavljaju domaće životinje, ili hranu nalaze na lokalnim deponijama smeća.”

Nažalost, uslijed nepostojanja sistematskih ekoloških istraživanja gotovo se ništa ne zna o ekologiji vuka u BiH, gdje, kao i u ostatku Balkana, 90 posto vučije populacije život okonča nasilnim djelovanjem čovjeka.

“Osim čovjeka, vuk nema drugog neprijatelja u prirodi. Status žaštite ove predivne i fascinantne vrste u našoj zemlji je različit i neodređen zato što vlasti ne shvataju njegov značaj. Recimo, na teritoriji RS-a vuk je potpuno nezaštićena vrsta, što znači da je na ovu životinju lov otvoren tokom cijele godine, čak i u periodima kada imaju mlade. U Federaciji BiH, vuk ima status lovostajem zaštićene vrste i to tako što je na ženke i mlade zabranjen lov u periodu od 28. februara do 30. juna, dok je na mužijake stalno otvoren lov. Nepostojanje aktivnog upravljanja populacijama vuka kao i primjene programa prevencije šteta, doprinijet će rapidnom izumiranju ove vrste na našem području, što će imati katastrofalne posljedice na cijeli ekosistem.”

Razbijanje predrasuda

Još u srednjem vijeku vuk je došao na loš glas. Čovjek ga tada počinje posmatrati kao nekog ko ugrožava njegovu egzistenciju, odnosno, nekog ko jede životinje koje je čovjek smatrao samo svojim – domaće životinje i određene divlje životinje. Osim što su kampanje istrebljivanja smanjile vučiju populaciju, one su doprinijele i njenom demoniziranju. No, veliki predator u normalnim okolnostima zapravo ne predstavlja opasnost za čovjeka, jer ga čovjek ne interesuje. Izuzetak mogu biti situacije kada vuk jede plijen u šumi, ili ako u šumi čuva ostatke plijena.

Prilikom slučajnog susreta s vukom u šumi, dovoljno je ostati miran. Vuk će se udaljiti nakon što ispita položaj, dok se čovjek zbog osjećaja nelagode i straha može polako početi udaljavati signaliziranjem vuku glasnim pljeskanjem i povicima.

“Formiranje realnog odnosa prema vuku ovisi o upoznavanju sa činjenicama, a kako bi njegove biološke karakteristike i ekološki značaj došli do izražaja mora se poraditi na brojnosti lokalnih populacija i njima prekogranično upravljati. Stoga pokretanje sistematskih istraživanja ekologije ove predatorske vrste na prostorima BiH predstavlja jedan od imperativa. Dobijeni rezultati poslužili bi kao osnova za donošenje savremenih upravljačkih planova u svrhu održivog korištenja i očuvanja dinarsko-balkanske vučije populacije u BiH, kao i na cjelokupnom prostoru Dinarida i Balkana”, završava dr. Nedim Šuta.