Srđan Šušnica: Čime se naoružala Srbija i šta to znači za BiH i regiju (II)

Srđan Šušnica je kulturolog i publicista iz Banje Luke. Diplomirani je pravnik, a magistrirao je na Fakultetu za društvene znanosti Sveučilišta u Ljubljani na programu kulturologije.

Bavi se kulturološkim istraživanjima bosanskih i balkanskih tema, pisanjem i društvenim aktivizmom okrenutim protiv kulture zaborava, povijesnog revizionizma, nacionalizma i fašizma.

Sušnica je odličan poznavatelj političkih i sigurnosnih pitanja, a posebno malignih vanjskih utjecaja na Bosnu i Hercegovinu kojima svjedočimo na posebno intenzivan način svjedočimo u posljednje vrijeme.

Trending

Slučaj u BiH: Nastavnik polno uznemiravao učenice u srednjoj školi?

Tim povodom u tri nastavka objavljujemo tekst ovoga autora u kojem se kontekst Bosne i Hercegovine sagledava u široj slici Zapadnog Balkana, Europe i svijeta danas.

Piše: Srđan Šušnica

Nedavno zveckanje Srbije vojnom silom, ali i agresivne prijetnje političkih lidera bosanskih Srba ukazuju da zvanični Beograd sa trabantima već neko vrijeme raspolaže i potencijalom i apetitom da provodi ne samo političku već i vojnu (i sigurnosnu) eskalaciju kao metod pritiska, destabilizacije i dezintegracije susjednih država.

Sve masovnije i kompleksnije vojne vježbe, pogotovo sa oružanim snagama Rusije i ubrzano naoružavanje Srbije sa gotovo isključivim vanjskopolitičkim i vojnotehničkim osloncem na Rusiju su i prije postojali kao vid demonstracije vojne (nad)moći Srbije u regionu. Ali recentni događaji, podizanje borbene gotovosti vojske, gomilanje trupa za brza dejstva u blizinu granice, provokativni naleti vojnih letjelica, sve to na liniji doticaja sa misijama UN-a i NATO saveza na Kosovu, ma šta god mi o tome mislili, podižu ljestvicu i govore o jednom novom usmjerenju i samopouzdanju zvaničnog Beograda.

Apetit za rizikom

Ono što režimi i Aleksandra Vučića i Milorada Dodika rade nije usmjereno samo na BiH i Kosovo, već je to testiranje i jasna konfrontacija prema inače dezorijentisanom NATO savezu i nacionalnim interesima SAD-a.

Ne može se zanijekati postojanje doze teatralnosti i iracionalnosti u reakcijama Srbije na naizgled benigna pitanja, kao ni da bi ovaj vojni spektakl mogao imati pozitivan uticaj na izborni rejting Vučićevog SNS-a. Ne može se zanijekati ni da bi Dodik mogao imati koristi na izborima od političke eskalacije krize u BiH kojom on upravlja.

No, izbori su daleko, i to je prvi utisak koji ne daje cijelovitu sliku. Rizik od oružanih incidenata i ljudskih žrtava je i u septembarskim i u oktobarskim incidentima na sjeveru Kosova bio stvaran i veliki. Kao što je stvaran rizik od oružanih incidenata u slučaju npr. da državne institucije BiH budu htjele provoditi zakon o zabrani negiranja genocida u RS-u. Spremnost zvaničnog Beograda i političkog rukovodstva RS da se upuste u takve rizike bez velikog straha od posljedica ili sankcija govori da su i Srbija pod Vučićem i RS pod Dodikom stekle ozbiljan apetit za rizikom i postale rezistentnije.

U pozadini leže tri temeljna faktora: (1) potpuna vanjskopolitička oslonjenost Srbije na Rusiju; (2) uvećani vojni potencijali i regionalni dometi Vojske Srbije i vojno-tehnička saradnja sa Rusijom i Kinom i (3) uzavrela sigurnosna situacija u crnomorskom bazenu gdje Rusija ratoborno proširuje zonu vojno-sigurnosne kontrole na, ispod i iznad Crnog Mora a zonu vojne prijetnje ka zapadnoj Evropi.

Srbija je na duži rok izgubljena za Zapad

Spremnost da rizikuje u odnosima sa NATO-om i SAD, ukazuje da je Srbija pod Vučićem konačno odabrala stranu. Ni prije incidenata na sjeveru Kosova niko ozbiljan nije smatrao da je izdeklamovana „neutralnost“ Srbije kredibilan pa i ozbiljan koncept.

Profesor Edward Joseph u nedavnom intervjuu je konstatovao da Srbija nikada nije jasno predočila da li je na Zapadu ili Istoku te da Srbija nije nesvrstana, da sjedi na dvije stolice, ruskoj i kineskoj.

On tačno izoluje poznati problem regiona: „na Zapadnom Balkanu samo jedna zemlja ne prihvata zapadni poredak. Reč je o Srbiji i njenim povjerenicima u Republici Srpskoj, zatim Srpskoj listi na Kosovu i tako dalje“ . Profesor Daniel Serwer je u nedavnom autorskom tekstu izjavio je da je Srbija „izgubljena za svijet liberalnih demokratija dok god je ovakav Vučić predsjednik“ .

Zvanični Beograd se trenutno ne klati između Zapada i Istoka, već se između političke samoopijenosti iracionalnim željama, kultom ličnosti i vlastitim postignućima s jedne i vrlo racionalnih kriterija za zastrašivanje vojnom silom kao metoda zaštite svojih interesa s druge strane, Srbija opredijelila za istok. Za režim Aleksandra Vučića više nije pitanje da li koristiti vojni arsenal u zaštiti svojih interesa ili ne – već kada, gdje i kako ga upotrebiti.

Sada već potpuno izvjesno odlaganje proširenja EU na Zapadni Balkan za Srbiju nije ništa novo niti je signal koji će je tobož tek sada okrenuti Putinovom režimu. To je za Srbiju bio očekivani i poželjan ishod, a strateški kurs ka Kremlju zvanični Beograd je čvrsto zauzeo u prvim časovima nakon što su rezultati upućivali na pobjedu Donald-a Trump-a na izborima 2016. godine. Ono što smo gledali proteklih pet godina jeste operacionalizacija tog kursa kroz ubrzano naoružavanje, miniranje i opstruisanje Briselskog procesa, snažnu invaziju i miješanje Srbije u unutrašnja pitanja susjeda i klizanje unutrašnjeg političkog sistema u Srbiji u propalu demokratiju i pseudoizbornu autokratiju.

Srbija se zajedno sa „srpskim svetom“ pozicionirala kao ključna rusko-kineska platforma u strateški važnom prostoru jugoistoka EU i zaleđa crnomorskog bazena. I to na duži period, možda i nepovratno za života naše generacije. Kakve god politike se vodile u drugim zemljama regiona, svi moraju računati na ovu i ovakvu Srbiju kao novu konstantu u regionalnim odnosima. To više nije fluidna i nedokaziva tvrdnja.

Naraslo samopouzdanje i novo naoružanje

To da se Srbija u regionalnim odnosima sve više oslanja na „rusifikovani“ pansrpski nacionalizam i na „rusifikovanu“ projekciju sile, posljedica je i činjenice da je ona danas najmodernije i najmasovnije naoružana postjugoslovenska država. Ovo će biti i jedan od ključnih faktora koji će opredjeljivati Srbiju da u budućnosti sve češće poseže za argumentom vojne sile u regionu, naročito prema BiH i Crnoj Gori u kojima SAD i NATO nemaju dovoljno prisutne vojne kapacitete.

U protekle četiri godine skromna i prezadužena ekonomija, jedna od najsiromašnijih zemalja na evropskoj periferiji potrošila je više od 5 milijardi američkih dolara (USD) za vojne rashode, naoružavanje i modernizaciju vojske i policije i vojne vježbe.

Samo u ovoj tekućoj godini ukupni rashodi za odbranu se procjenjuju na 1,5 milijardi USD . I po učestalosti i masovnosti vojnih i pokazno-taktičkih vježbi, parada i javnog izlaganja naoružanja Srbija je lider u regionu .

Sam kult ličnosti predsjednika Vučića najvećim dijelom se upravo gradi na poistovjećivanju njegovog lika sa jačanjem odbrambenih i vojnih potencijala Srbije.

Glavni atribut i ključni alat vanjske politike zvanične Moskve jeste prijetnja vojnom silom radi prisiljavanja protivnika na poslušnost i uzdržavanje od odluka koje Rusija vidi kao prijetnju po njene interese. Vojno-sigurnosna nadmoć Rusije je cilj za sebe i po sebi, bez obzira da li postoji namjera njene upotrebe. Srbija je i ovdje nedovršena balkanska kopija Rusije.

Za kratko vrijeme izgrađen je pristojan stepen vojne nedodirljivosti i značajno proširena margina zvaničnog Beograda za rizikovanje u regionalnim i međunarodnim odnosima.

Srbija je skoro cjelokupan fokus modernizacije i najmanje 2/3 rashoda za vojsku u protekle četiri godine (2018-2021.) stavila na vojnu avijaciju i protiv-vazdušnu odbranu (PVO) te na helikopterska i bespilotna borbena sredstva za izviđanje i dejstva iz vazduha.

U tom periodu, od Rusije i Bjelorusije je dobijena donacija od ukupno 10 letjelica MiG-29 za čiju modernizaciju na nivo SM su izdvojena značajna sredstva. Zaključno sa 2021. godinom Srbija će raspolagati sa ukupno 14 letjelica MiG-29 od kojih je 11 višenamjenskih borbenih jednosjeda 4+ generacije i 3 dvojsede verzije MiG-29UB koje su dovedene do nešto nižeg nivoa modernizacija.

Kupljene su i u proljeće 2020. kompletirane tri baterije ruskog PVO sistem Pancir S1E, a planira se nabavka ili nove verzije SM Super Pancir ili međuverzije Pancir S1M.

Srbija je od Francuske u toku 2019. godine nabavila 18 lakoprenosivih raketnih protivvazdušnih oruđa Mistral 3 sa namjerom da ih integrira u domaći mobilni PVO sistem PASARS na čijem razvoju radi posljednjih godina i za koji domaća industrija samostalno proizvodi novu raketu zemlja vazduh kratkog dometa RLN-IC. U avgustu 2020. godine Srbija je kineskom dobavljaču platila cjelokupan iznos od oko 620 miliona USD za nabavku najvjerovatnije 3 baterije kineskog PVO sistema srednjeg dometa FK-3 (eksportna verzija kineskog PVO sistema HQ-22).

Prema tvrdnjama pojedinih vojnih analitičara iz Srbije prve komponente sistema počele su stizati u Srbiju u junu 2021. godine, a sve tri baterije trebale bi biti kompletirane do kraja te godine. Ove nove akvizicije protivzračnih sistema dolaze na već postojeća i osavremenjena PVO oruđa poput ruskog 2K12 KUB, osmatračkog radara M-85 Žirafa, ruskog starog Strela-2M i novog oruđa Igla, lakog mobilnog sistema MTU-4M i PVO sistema Strela-10M.

U toku 2019. godine Srbija je iz Rusije nabavila četiri napadačka helikoptera Mi-35M, a postoje kredibilne najave da bi Srbija uskoro trebala kupiti od Kipra njihovih 11 helikoptera Mi-35. U decembru 2016. godine od francusko-njemačkog koncerna Airbus je naručeno a u toku 2018. i 2019. godine i isporučeno pet lakih borbenih helikoptera Airbus H-145M za Vojsku Srbije i 4 civilno-policijske verzije istog helikoptera za policiju.

Najavljeno je da će se sa Francuzima i Nijemcima razgovarati za dodatne nabavke ovih helikoptera i PVO raketa Mistral 3, kao i za kupovinu Talesove laserski vođene rakete vazduh zemlja FZ275 za potrebe srbijanskih helikoptera H-145M. Srbija je od 2016. godine nabavila i pet ruskih vojnih transportnih helikoptera Mi-17V-5, a razmišlja se i o kupovini dva ruska helikoptera Kamov Ka-32. Srbija je već naručila i platila tri francuska srednja višenamjenska helikoptera Airbus H215 za potrebe policije, a razmišlja se i o kupovini iste tipe za vojne namjene. U toku 2020. politički establišment je razmišljao o nabavci jednog tipa jurišnog borbenog aviona koji bi zamijenio zastarjele letjelice J-22 Orao i G-4 Super Galeb, a naizglednija opcija je ruski jurišnik SU-25.

U toku su projekti modernizacije, razvoja ili proizvodnje domaćih vazduhoplovnih ubojnih sredstava, poput navođenih raketa vazduh-zemlja poput Grom B, VRVZ-200, VRVZ-24, protivoklopnih RALAS, NOVA, te planirajućih navođenih bombi i polunavođene municije. Srbija postepeno ovladava i tehnologijom proizvodnje kineskih ubojnih sredstava iste namjene za potrebe bespilotnih letjelica. Ovog oktobra Vlada Srbije je potpisala memorandum o razumijevanju sa španskom vladom što je početak procesa nabave novih vojnih transportnih aviona C-295 koji bi bili uvedeni u naoružanje Srbije sljedeće godine i pridruženi postojećim transportnim kapacitetima.

U toku 2020. godine Srbiji su isporučene sve tri baterije sa ukupno šest ili devet bespilotnih izviđačko-borbenih letjelilca kineske proizvodnje CH-92A srednje klase sa navođenim malogabariranim raketama FT-8C. A u toku je i prijenost kineske tehnologije proizvodnje ove bespilotne letjelice na domaći izviđačko-borbeni dron Pegazus kojeg Srbija razvija već neko vrijeme.

Najvjerovatnije će prvi primjerci Pegazusa biti uvedeni u naoružanje Vojske Srbije sljedeće godine. Pored ovog, srbijanska namjenska industrija je već odmakla u razvoju najmanje četiri različite tipe domaćih bespilotnih letjelica i jednog drona-kamikaze, a jedan domaći izviđački dron već uveden u naoružanje. Prema kredibilnim najavama zvanični Beograd bi mogao nabaviti još jedan tip kineske borbene bespilotne letjelice CH-95 koja spada u klasu MALE značajno boljih borbenih sposobnosti, a razgovara se i o nabavci borbene bespilotne letjelice turske proizvodnje TB2 Baryaktar iste klase. Akcenat na bespilotna borbena sredstva je izraz težnji Srbije da stekne autonomiju u njihovoj proizvodnji i da ovlada taktikom njihove ofanzivne upotrebe u različitim vojno-sigurnosnim i hibridnim, uglavnom zagraničnim scenarijima.

Prag tolerancije „srpskog sveta“ na rizik

Politički establišment Srbije je nedavno najavio i značajna ulaganja u sredstva elektronskog ratovanja (elektronskog ometanja i elektronskih protivdejstava), a kao potencijalno oruđe pominje se ruski mobilni sistem Krasnuha. U toku 2016. godine Srbija je od Slovenije kupila dva polovna američka osmatračka radarska sistema AN/TPS-70 i pridružila ih već postojećim radarskim sistemima istog tipa koji su nasljeđeni iz JNA.

Iako skromnija, vidljiva su pojačanja oklopno-mehanizacijskih i artiljerijsko-raketnih oruđa i sredstava. U maju 2021. godine kompletirana je isporuka ruske donacije od 30 glavnih borbenih tenkova T-72MS i isto toliko oklopno-izviđačkih vozila BRDM-2MS. Srbija je uspjela sa kapacitetima sopstvene namjenske industrije modernizovati domaći glavni borbeni tenk M-84AS1, borbeno vozilo pešadije M-80AB1, proizvesti novo višanemjensko oklopno borbeno-transportno vozilo BOV M16 Miloš i Lazar 3 te nekoliko njegovih verzija (naouražnih topovima 30 i 57 milimetara). Domaćim kapacitetima je razvijen i uveden u naoružanje kopneni oklopni dron Miloš.

Srbija u posljednje četiri godine razvija, proizvodi ili je već uvela u naoružanje rusku samohodnu haubicu 2S1 Gvozdika, samohodni višecjevnog lanser raketa Digitalni Oganj, raketni navođeni sistem ALAS, samohodne haubice Nora B52 M15 155 mm i M09 kalibra 105 mm, više vrsta savremenih višecjevnih lansera raketa od 122 mm do 400 mm (Tamnava, Šumadija, Modularni Oganj itd) i rakete za te sisteme (Košava, Jerina itd).

Također najavljena je kupovina savremenih ruskih protivoklopnih raketnih oruđa Kornet. Iako ulaganja u kopnene borbene sisteme umnogome zaostaju za ulaganjima u vazduhoplovna, PVO i bespilotna oruđa, postoje najave prema kojima će se fokus vojnih rashoda uskoro prebaciti na kopnene snage

Akcent modernizacije Vojske Srbije na vazduhoplovnu i PVO komponentu, vazdušnu mobilnost trupa i ofanzivnu podršku iz vazduha letjelicama sa i bez posade, te recente političke i vojno-sigurnosne eskalacije „srpskog sveta“ u regionu ukazuju na namjeru da se značajno podignu kapaciteti Srbije za vođenje brzih ofanzivnih, visokomobilnih i integrisanih vazdušno-kopnenih dejstava kojima se vrlo efikasno može dosegnuti i izvršiti intruzija i obuhvat željene teritorije npr. banjalučke regije, cjelokupnog prostora istočne BiH ili sjevera Kosova, te sa lokalnim paravojnim kapacitetima organizovati efektivna odbrana.

Sa novim kineskim PVO sistemom FK-3 Srbija ima kapaciteta usporiti pa i potpuno odvratiti brze vazdušne transporte snaga u npr. BiH pa čak i vazdušnu intervenciju SAD-a i NATO-a koja bi imala namjeru odvratiti ili spriječiti inturzije u BiH ili na sjever Kosova. Ovim Srbija može značajno uticati i na brzinu i na suštinu političke odluke zapadnih vlada da se interveniše kako bi se spašavala postignuta NATO sigurnosna arhitektura na Balkanu ili, pak, teritorijalni integritet srbijanskih susjeda.

Trenutni vojni arsenal Srbiji omogućava da upravlja procesima postepenog ili naglog odmrzavanja suspendiranih oružanih konflikata u regionu i da kroz vojnu eskalaciju i sa i bez oružane intervencije i sukoba nametne nova faktička i pseudopravna stanja na sve tri neuralgične tačke – Kosovo, BiH, Crna Gora.

Veza između naraslog samopouzdanja Srbije u regionu i njenog novog vojnog arsenala se ne može negirati niti ignorisati. Vojni arsenal je značajno podigao prag tolerancije Srbije i „srpskog sveta“ na rizik. Zajedno sa ruskom ratobornošću u crnomorskom bazenu ovo pruža zvaničnom Beogradu veći prostor za rizikovanje, prijetnju vojnom silom i ucjenjivanja u međunarodnim odnosima.

(Sutra: Zašto je Dodikov režim važan Rusiji?)