Etničke tenzije na Balkanu: Stara mržnja u novom ruhu

Stalno stižu izvještaji o govoru mržnje na internetu, ali i o fizičkim napadima u zemljama zapadnog Balkana. Da li se etnički sukobi ponovo rasplamsavaju?

Dana 31. avgusta 2025. godine, 32-godišnjeg švedskog turistu napala je grupa mladića u Bitolju, trećem po veličini gradu Sjeverne Makedonije. Šveđanin je nosio majicu sa dvoglavim orlom, simbolom koji se nalazi na nacionalnoj zastavi Albanije. Napadači su ga natjerali da skine majicu, koju su očigledno doživjeli kao uvredu ili prijetnju.

Većinu stanovništva Bitolja čine Makedonci, ali u gradu živi i mala albanska manjina. Bitolj ima veliki značaj u albanskoj istoriji, jer su se tamo 1908. godine albanski intelektualci odlučili za isključivu upotrebu latiničnog pisma. Zbog toga se Bitolj među Albancima naziva "Qyteti i Alfabetit" – "Grad alfabeta".

Trending

Semir Efendić za Radiosarajevo.ba: "Ideologija kojoj robuje Max Primorac učestvovala u Holokaustu"

Anti-albanske parole su se ranije čule i u drugom po veličini makedonskom gradu – Kumanovu. Dana 3. avgusta, tokom košarkaške utakmice između Rumunije i Sjeverne Makedonije, skandirane su anti-albanske parole. Mogli su se čuti uzvici poput "Samo mrtav Albanac je dobar Albanac" i "Gasne komore za Albance". Premijer Sjeverne Makedonije Hristijan Mickoski, koji je bio prisutan na stadionu, kasnije je osudio ove ispade, ali je naveo da ih on lično nije čuo.

Takvi slučajevi rasističkog "govora mržnje" (Hate Speech engl.) nisu novost na Balkanu, kaže ekspert za Jugoistočnu Evropu Konrad Kleving, piše DW. Međutim, kako navodi ovaj urednik Priručnika za istoriju Jugoistočne Evrope, novost je masovno širenje takvih poruka u javnom prostoru i na društvenim mrežama.

15.07.25. 19:00

Incident u Tuzli: Mladići u majicama sa četničkim natpisom šetali gradom, reagovali građani

Govor mržnje na društvenim mrežama

Nalozi korisnika sa zapadnog Balkana na društvenim mrežama puni su etničke mržnje, uvreda i rasizma. Gotovo svaki post o Srbima na Kosovu ili o Albancima u Srbiji komentariše se stotinama međusobnih uvreda. Albanci nazivaju Srbe "Shkije", što je pogrdan izraz za Slovene, dok Srbi koriste albanski izraz "Šiptari" da bi uvrijedili Albance.

Ivan Videnović je profesor fizike na Univerzitetu u Beogradu. Od 2005. do 2007. bio je zamjenik ministra za međunarodnu saradnju Srbije, a danas savjetuje Međunarodnu agenciju za atomsku energiju (IAEA) i analizira aktuelna politička dešavanja u svojoj domovini. Podjelu između različitih etničkih i vjerskih grupa u Srbiji vidi "prije kao političku konstrukciju i vještački narativ nego kao stvarnost".

Etnički obojene uvrede poput "Ustaša" za Hrvate – što je naziv fašističkog pokreta koji je tokom nacističke okupacije Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu upravljao Hrvatskom, "Balija" (izvorno "pastir") ili "islamista" za muslimane-Slavene, i "Šiptar" za Albance, potiču "iz stare ekstremno desničarske propagande protiv svih ne-srpskih grupa na Balkanu" tokom ratova u Jugoslaviji 1990-ih, objašnjava on.

Jedan od tih uvredljivih izraza preuzeo je i aktuelni protestni pokret u Srbiji: na jednom od brojnih protesta protiv predsjednika Srbije Aleksandra Vučića, demonstranti su ga nazivali "Aco Šiptar". Za srpskog nacionalistu poput Vučića, to je svakako teška uvreda.

Razlika u odnosu na etničke uvrede protiv Albanaca, međutim, leži u tome što "demonstranti danas nisu stvarni pripadnici te etničke grupe, već Srbi koji se protive kriminalnoj korupciji i štetnoj politici usmjerenoj ka Rusiji", kaže Ivan Videnović.

Oblikovano nacionalističkim diskursom

Odakle potiče etnička mržnja u Jugoistočnoj Evropi? Kosovski politikolog Arben Fetoši, profesor na Univerzitetu u Prištini, ukazuje na istoriju ovog multietničkog regiona: "Balkan je istorijski gledano protkan nejednakim odnosima moći, što je dovelo do nacionalističkog diskursa, koji je služio kao izvor tenzija i etničke mržnje."

Vrhunac sukoba među etničkim grupama u bivšoj Jugoslaviji dostignut je tokom ratova u Hrvatskoj (1991–1995), agresije na Bosnu i Hercegovinu (1992–1995) i na Kosovi (1999), dodaje Fetoši. Danas, 30 godina nakon krvavih sukoba, bilježi se novi intenzitet etničkih tenzija.

Kao uzrok navodi "digitalni kontekst, u kojem se takve uvrede brzo šire i nose rizik da se predrasude i sukobi normalizuju". Za to krivi političke elite koje koriste uvredljive izraze da bi "skrenule pažnju sa stvarnih problema poput korupcije i ekonomske stagnacije".

Politika na zapadnom Balkanu djeluje "kao podstrekač govora mržnje i huškanja", kaže Konrad Kleving iz Lajbnic instituta za istraživanje Istočne i Jugoistočne Evrope u Regensburgu. "Sve međudržavne i međuetničke linije sukoba, u kombinaciji sa regionalnom nestabilnošću u kontekstu Srbije i RS, odnosno politike Srbije prema BiH, potom politike Srbije prema Kosovu, pa i odnosa između Sjeverne Makedonije i Bugarske, uzrok su toga." Politička klasa, kritikuje ekspert, "malo čini za smirivanje i deeskalaciju, naprotiv – sama doprinosi polarizaciji".

Uzrok ponovnog javljanja etničkih tenzija je širenje istorijskih mitova, kaže Kleving. "Strategija predstavljanja sebe kao žrtve podstiče nacionalističku retoriku i podršku akterima koji šire mržnju", objašnjava on. Istoriografija bi trebalo da se udalji od prikazivanja sopstvene strane kao vječite žrtve. "Istorijska nauka treba da djeluje prosvjetiteljski protiv etno-političke polarizacije", zaključuje Kleving.