Monika Ponjavić: Mali vodič za gledanje serija i kablovske TV

Prije deset godina “Ne gledam televiziju” bi značilo da ne posjedujete TV uređaj i da ne gledate programe državne ili kablovske televizije na koju ste pretplaćeni.

Danas, da biste gledali kvalitetne filmove ili serije više ne morate nužno da gledate televizijski program. Dovoljno je samo da imate internet.

Piše: Monika Ponjavić za Radiosarajevo.ba 

Kada je televizijski program prvi put emitovan, pedesetih godina prošlog vijeka, televizija je tada još uvijek bila slobodna i nije se naplaćivala, tako je svako sa TV uređajem mogao da prati aktuelne programe. Njihov izbor svodio se tada na gledanje državne televizije, na državnim kanalima, kao što su BBC ili PBS, ili komercijalne, privatne televizije, koja je tokom emisija prikazivala reklame kako bi opstala. U to vrijeme, ukoliko ste željeli da znate raspored programa, morali biste kupiti dnevne novine kako biste bili u toku. U većini zemalja gledaocima je na raspolaganju bilo oko pet kanala, međutim, sve to će se promijeniti trideset godina kasnije, tokom osamdesetih godina dvadesetog vijeka. Zahvaljujući kablovskoj televiziji.

Kablovska televizija je bila takva vrsta televizije koja je uz kablovski priključak i određeni iznos novca svojim mušterijama u domove uvodila puno novih kanala. Riječ je o sportskim kanalima (npr. ESPN), kanalima za vijesti (npr. CNN), te kanalima kao što je HBO, koji su prikazivali isključivo filmove i serije i za cilj imale izgraditi užu i vjerniju publiku, što će dovesti do formiranja jednog novog poslovnog modela unutar kojeg serije više nisu ni plitke niti su namijenjene širokom auditorijumu, što će uskoro prihvatiti i sve ostale nacionalne televizijske stanice.

Danas, trideset godina kasnije, na raspolaganju su nam i dalje i javne i privatne i kablovske televizije, međutim, na raspolaganju su nam i takozvani “boks setovi” (boxed set) sa svim epizodama omiljene serije, uz mogućnost gledanja serija i putem interneta, kroz takozvane usluge “striminga” (streaming services) što je u Bosni i Hercegovni popularniji način gledanja, prvenstveno zbog činjenice da je pristup “boks setovima” limitiran, ako uopšte i postoji. Prije nego što su nam ovakve usluge bile dostupne, često se dešavalo da do sljedeće epizode moramo čekati sedam dana i strogo paziti da ne propustimo termin emitovanja, dok sada epizode, posebno kada su u pitanju “internet serije” (eng. web series), od kojih je Netfliksova “Kula od Karata” (eng. House of Cards) bila prva i napravila revoluciju, možemo gledati u bilo kom trenutku. Često i kompletnu sezonu gledamo odjednom, pa čak i čitavu seriju, što je rezultat novog fenomena takozvanog “gledanja serija u dahu”, odnosno “bindžovanja” (binge watching).

USVAJANJE NOVE MATRICE

Pored samog formata prikazivanja, pa i procesa proizvodnje serije, ono što se tokom godina mijenjalo i što je uveliko doprinijelo revoluciji jeste odbacivanje ustaljene formule prema kojoj je glavni lik morao biti dopadljiv, jer su serije pravljene za široke mase umjesto za usko profilisanu publiku. Rezultat takvog pojednostavljivanja išao je toliko daleko da su epizode bile koncipirane kao lako svarljivo štivo unutar kojeg se publici morao sav taj laki sadržaj dodatno objašnjavati.

Prvi korak u odbacivanju formule po kojoj su se serije pravile i samim tim potcjenjivale svoju publiku, zbog čega su se serije dugo vremena smatrale inferiornim u odnosu na film, desio se sa pojavom Dejvida Linča (David Lynch) i njegove kultne serije “Tvin Piks” (Twin Peaks), koja je u svojoj drugoj sezoni ipak podlegla pritiscima studija. U tom smislu, prvo pravo odbacivanje, metamorfoza koja je omogućila procvat televizije u kojem uživamo danas, došla je sa “Sopranosima” (The Sopranos), a kasnije i sa “Izgubljenima” (Lost). I ne radi se ovdje toliko o kvalitetu (iako je on neosporan), koliko o revoluciji koje su ove serije, svaka u svom domenu, sa sobom donijele, tektonski pomjerajući sistem na čijim temljima su ponikle.

Iako se tematikom i kvalitetom radi o dvije posve različite serije, njihov uticaj na svijet televizije gotovo da je isti. Naime, “Sopranosi” su nastali pod okriljem kablovske televizije (HBO), dok su “Izgubljeni” procvjetali u nemogućim uslovima i pod stegama državne televizije (ABC). “Sopranosi” su za glavnog lika uzeli mafijaša koji golim rukama eliminiše svoje protivnike, a “Izgubljeni” su na državnoj televiziji prikazivali ono što bi se samo deceniju ranije smatralo potpunom ludošću. Tropsko, nevidljivo ostrvo naseljeno polarnim medvjedima, crni oblak dima koji sudi svojim žrtvama suočavajući ih sa grijesima prošlosti, putovanje kroz vrijeme, eksperimenti tokom hladnog rata i dugme koje svakih 108 minuta spašava svijet, samo su neke od bizarnosti koje su od “Izgubljenih” napravile globalni fenomen, uključujući putem internet platformi široku publiku, generišući tokom ovih godina jednu snažnu zajednicu fanova čije je djelovanje uveliko otežavalo rad produkcije i scenarista, s obzirom da je publika često bila korak ispred njih. Pored toga, ono što “Izgubljene” stavlja rame uz rame sa “Sopranosima” jeste podatak da su se “Sopranosi” razvijali skoro dvije decenije, dok su “Izgubljeni”, nakon najskuplje i najbolje pilot epizode u istoriji televizije, nastali u roku od svega šest sedmica. Stavljanje negativca u prvi plan, poistovjećivanje i saosjećanje sa kriminalcima, kulturna raznolikost, te novi način gledanja televizijskog sadržaja kroz organizovane internet zajednice i platforme namijenjene teorijama o tome šta će se u seriji desiti i kako će završiti, legat su jednog novog vremena koji je utabao put “internet serijama” i omogućio rast Netfliksa koji već danas predstavlja budućnost ovog medijuma.

NOVI MODEL POSLOVANJA,  NOVA PUBLIKA

Za razliku od filmova, koje biramo vodeći se opusom reditelja ili zvijezdama, u serijama je situacija do skoro bila nešto drugačija. Do nekoliko godina unazad, što će se promijeniti sa drugom decenijom 21. vijeka, holivudska imena ili zvijezde nekih drugih filmskih produkcija, bilo da je riječ o glumcima, rediteljima ili scenaristima, nisu se mogle pronaći u projektima televizijskih serija, jer su serije, kao što sam već rekla, bile smatrane inferiornim u odnosu na film. “Sopranosi”, “Izgubljeni”, “Na putu prema dolje/Čista hemija” (Breaking Bad), “Doušnici” (The Wire), “Momci s Medisona” (Mad Men), čiji su glumci stekli slavu glumeći u serijama, dokaz su tome. Međutim, kako popularnost i kvalitet ovih serija počinje da jača, tako i dotadašnje zvijezde velikih ekrana, ne samo glumci nego i reditelji, počinju da se priključuju novom, redizajniranom medijumu koji će obilježiti jedno vrijeme. Martin Skorseze (Martin Scorsese) i Stiv Bušemi (Steve Buscemi) u “Carstvu poroka” (eng. Boardwalk Empire); Metju Mekonahi (Matthew McConaughey), Vudi Harelson (Woody Harrelson), Kolin Farel (Colin Farrell), Vins Von (Vince Vaughn), Rejčel Mekadams (Rachel McAdams) i Maheršala Ali (Mahershala Ali) u mini-seriji “Pravi detektiv” (eng. True Detective); Dejvid Finčer (David Fincher), Robin Rajt (Robin Wright) i Kevin Spejsi (Kevin Spacey) u “Kuli od karata”; Bili Bob Tornton (Billy Bob Thornton) i Martin Friman (Martin Freeman)  u “Fargu”;  Paolo Sorentino (Paolo Sorrentino), Džud Lou (Jude Law) i Dajan Kiton (Diane Keaton) u “Mladom papi” (eng. Young Pope); Džo Rajt (Joe Wright) i Brajs Dalas Hauard (Bryce Dallas Howard) u antologiji “Crno ogledalo” (eng. Black Mirror); Džejson Bejtman (Jason Bateman) i Lora Lini (Laura Linney) u “Ozarku”; Deni Bojl (Danny Boyle), Donald Saterlend (Donald Sutherland), Hilari Svonk (Hillary Swank) u seriji “Povjerenje” (eng. Trust); ili Žan Mark Vale (Jean Marc Vallee) i Andrea Arnold (Andrea Arnold), kao reditelji, te Nikol Kidman (Nicole Kidman), Ris Viderspun (Reese Witherspoon) i Meril Strip (Meryl Streep) u glavnim ulogama “Nevinih laži” (eng. Big Little Lies).

Sve ove serije koje sam nabrojala nastale su u produkciji manje-više dvije kuće: HBO i Netfliks.

Ovaj podatak potvrđuje činjenicu da su kablovske televzije, ali i onlajn servisi, odbacili stari način poslovanja koji je u formiranju tržišta diktirala oligarhija američkih pet televizijskih kuća. Kvalitet je stavljen u prvi plan, jer fokus više nije bio na svima nego na određenim, usko profilisanim grupama publike, bez obzira na njihovo mjesto prebivališta,  što je direktni rezultat širenja tržišta, i to prvenstveno posredstvom tehnologije i interneta.

Danas se svi sa internet priključkom, računarom ili TV uređajem mogu pretplatiti na bilo koji od ovih onlajn servisa (Netflix, Amazon Prime, HBO OD itd.), što je u velikoj mjeri dalo slobodu produkciji koja konstantno diže nivo kvaliteta i mijenja koncept i način gledanja, te neograničeni izbor publici koja sa novim trendovima postaje ravnopravan faktor u diktiranju tržišta. Jer, ako uzmemo u obzir da Netflix na mjesečnom nivou ima oko 100 miliona pretplatnika, što znači da njihova godišnja zarada iznosi nekoliko milijardi, od čega se sigurno polovina ulaže u originalnu produkciju, možemo sa sigurnošću reći da je publika dobrim dijelom odgovorna za ovakvu promjenu, utičući na proizvodnju direktno svojim ukusom i navikama, što je, kada malo bolje razmislite, zapravo mač sa dvije oštrice.

Međutim, čime se u moru novog sadržaja voditi? Odnosno, kako izabrati? O tome u sljedećem tekstu…

MALI RJEČNIK TELEVIZIJSKIH POJMOVA

Antologijska serija: televizijska serija dramskog sadržaja karakteristična po tome što svaka epizoda ima poseban zaplet i likove koji nemaju neposredne veze sa drugim epizodama. Umjesto toga, epizode spaja isti žanr, atmosfera, tema ili narator.

Amazon Prime: plaćena pretplata na usluge Amazona, kompanije koja pruža usluge strimovanja multimedijalnog sadržaja putem interneta ili slanjem štampanih DVD izdanja.

BBC: British Broadcasting Corporation, javni emiter radio i televizijskog programa u Velikoj Britaniji

Bindžovanje: binge-watching je praksa gledanja televizijskih serija na duži vremenski period, u dahu. Prema istraživanju koje je sproveo Netlfiks 2014. godine, 73% ispitanika je bindžovanje definisalo kao gledanje između dvije i šest, ili više epizoda u jednom komadu, bez predaha.

Boks set: kolekcija epizoda televizijske serije, muzičkih albuma ili filmova na DVD ili Blue-Ray diskovima.

CNN: Cable News Network, privatna kablovska televizija specijalizovana za vijesti.

Državna televizija: besplatni državni kanali koji se sufinansiraju iz javnog, državnog budžeta i obično ne prikazuju reklame.

Epizoda: jedan koherentni narativni dio, jedinica ili fragment u okviru većeg dramskog djela, kao što je televizijska serija, u trajanju obično od 20 do 60 minuta.

ESPN: Entertainment and Sports Programming Network, privatna američka kablovska televizija specijalizovana za sport.

HBO: Home Box Office, privatna kablovska televizija specijalizovana za filmove i serije.

Internet serija: serija koja se objavljuje putem interneta, umjesto putem televizije. Na primjer: “Kula od karata”, “Ozark”, “Strane stvari” (eng. Stranger Things), “Narkos” (eng. Narcos) ili “Horas i Pit” (eng. Horace and Pete).

Kablovska televizija: televizijski kanali koji se pretplatnicima emituju putem optičkog kabla.

Komercijalna televizija: privatna televizijska kompanija koja zarađuje emitovanjem reklama tokom programa.

Mini-serija: mini-serija ili ograničena serija (eng. limited series), naziv je koji se koristi za dramske televizijske serije koje se sastoje iz određenog broja epizoda i čija radnja čini zaokruženu cjelinu.

Netfliks: kompanija koja pruža usluge strimovanja multimedijalnog sadržaja putem interneta ili slanjem štampanih DVD izdanja.

Reklamni program: oglasi, odnosno reklame na radiju ili televiziji.
Sezona: skup srodnih epizoda, prikazanih tokom jednog perioda (dana, sedmice ili mjeseci).

Serija: televizijska ili internet serija je igrani ili dokumentarni sadržaj koji priča priču tokom nekoliko epizoda ili sezona, a emituje se putem satelita, kabla ili interneta i obično se gleda posredstvom televizora, odnosno računara.

Sitkom: komedija situacije (eng. situation comedy).

Striming: emitovanje televizijskih serija (i filmova) putem interneta gdje je gledaocu omogućeno da bira sadržaj koji želi gledati.

PBS: Public Broadcasting Service, javni emiter radio i televizijskog programa u Sjedinjenim Američkim Državama.

Pilot epizoda: prva epizoda neke televizijske serije koja se snima kao proba, da bi se vidjelo hoće li serije uspjeti ili ne, te vrijedi li uložiti novac i vrijeme u samu seriju.