Obaveze elektronskih medija prilikom praćenja predizbornih aktivnosti

Mediji su od suštinskog značaja za provođenje demokratskih izbora. Izvještavanjem tokom izbora mediji rade u interesu javnosti: omogućavaju puno učešće javnosti u izborima, podučavaju glasače kako da praktikuju svoja demokratska prava, obezbjeđuju platformu za političke subjekte putem koje oni iznose svoja politička stanovišta i prenose poruke izbornom tijelu, prate brojanje glasova i informišu o toku izborne kampanje i ishodu samih izbora.

Slobodni i pošteni izbori ne predstavljaju samo brojanje glasova u ispravnim uslovima, već takođe i posjedovanje adekvatne informacije o strankama, politikama, kandidatima i samom izbornom procesu, a sve kako bi glasači mogli napraviti informisan izbor.

Ono što je temelj ispravnog izvještavanja medija o aktivnostima političkih subjekata tokom izborne kampanje su urednička nezavisnost, integritet, profesionalizam, te dosljedno poštivanje primjenjivih propisa, koji u medijskom kontekstu podrazumijevaju poštivanje obaveza propisanih Poglavljem 16 Mediji u izbornoj kampanji Izbornog zakona Bosne i Hercegovine (BiH), kao i Pravilnikom o medijskom predstavljanju aktivnosti političkih subjekata u periodu od dana raspisivanja do dana održavanja izbora (Pravilnik).

Formalnost izbornog procesa kroz procedure i pravila koja su uspostavljena zakonom i podzakonskim aktima, koji podjednako uključuju političke stranke, koalicije i nezavisne kandidate kao direktne učesnike u izbornoj kampanji, tako i medije, zapravo govori o tome kako su politički subjekti u obavezi da poštuju i njeguju slobodu medija, kao što su i mediji odgovorni da podrže demokratske procese kroz pravično i nepristrasno izvještavanje tokom izbornog perioda.

Obaveze medija u vezi sa pokrivanjem aktivnosti političkih subjekata za Opšte izbore 2022

Nadomak smo još jednih Opštih izbora u Bosni i Hercegovini, koji su raspisani odlukom Centralne izborne komisije BiH od 4. maja 2022. godine, a zakazani za 2. oktobar 2022. godine. Službeni početak izborne kampanje za Opšte izbore u BiH je 2. septembra 2022. godine.

Poglavljem 16 Mediji u izbornoj kampanji Izbornog zakona BiH dodijeljena je nadležnost Regulatornoj agenciji za komunikacije (RAK) za postupanje u svim slučajevima u kojima se elektronski mediji ne budu pridržavali odredbi Poglavlja 16, kao i odredbi izbornog Pravilnika. Agencija je, dakle, zakonski zadužena da u periodu od dana raspisivanja izbora do dana održavanja izbora, pored važećih regulatornih pravila i propisa, prati medijsko pokrivanje aktivnosti političkih subjekata, te osigura poštivanje relevantnih izbornih pravila i propisa. S druge strane, Centralna izborna komisija BiH je nadležna za rješavanje po prigovorima političkih subjekata, odnosno za provođenje zakonskih odredbi kojima se utvrđuju pravila ponašanja za političke subjekte u izbornom periodu.

Svi elektronski mediji dužni su pratiti predizborne aktivnosti, pridržavajući se principa uravnoteženosti, poštenja i nepristrasnosti.

Tokom perioda od dana raspisivanja izbora pa do dana održavanja izbora, što uključuje i izbornu kampanju, elektronskim medijima propisane su specifične obaveze:

• Obaveza pokrivanja izbornih aktivnosti tokom izborne kampanje odnosi se na sve elektronske medije, koji su dužni obezbijediti pokrivanje izborne kampanje za sve političke subjekte u izbornoj jedinici koju pokrivaju svojim signalom. Mogućnost izuzeća od praćenja aktivnosti političkih subjekata imaju isključivo oni elektronski mediji koji u svom programu ne emituju vlastiti informativni program, niti ga preuzimaju od nekog drugog pružaoca usluge. Zahtjev za izuzeće od praćenja aktivnosti političkih subjekata tokom izborne kampanje podnosi se Agenciji u periodu do službenog početka izborne kampanje.
• Od dana raspisivanja izbora do službenog početka izborne kampanje zabranjeno je plaćeno političko oglašavanje putem medija, osim plaćenog političkog oglašavanja o održavanju internih skupova organa i statutarnih tijela političkih subjekata.
• Poglavlje 16 Izbornog zakona i Pravilnik prepoznaju neposredno obraćanje i plaćeno političko oglašavanje, kao različite forme predstavljanja aktivnosti političkih subjekata tokom kampanje.
• Svi elektronski mediji dužni su da pod jednakim uslovima omoguće svakom političkom subjektu plaćeno političko oglašavanje (koje može biti u formi oglasa, javnih poziva, spotova i bilo kojeg drugog vida promocije političkih subjekata) u periodu izborne kampanje, odnosno 30 dana prije dana održavanja izbora.
• Neposredno obraćanje je izričito obaveza javnih elektronskih medija, koji su dužni osigurati svim političkim subjektima besplatan termin za neposredno obraćanje u trajanju od najmanje 3 minute sedmično po političkom subjektu. Javni elektronski mediji dužni su utvrditi emitovanje termina za neposredno obraćanje u vremenu kada je vjerovatno da će ono biti dostupno najvećem dijelu javnosti, dok se redoslijed učešća političkih subjekata u neposrednom obraćanju utvrđuje žrijebanjem najkasnije sedam dana prije početka izborne kampanje. Javni elektronski mediji dužni su obavijestiti političke subjekte o datumu i mjestu utvrđivanja redoslijeda političkih subjekata za neposredno obraćanje. Politički subjekti mogu prisustovati žrijebanju, a jednom ustanovljeni termini u emisijama elektronskih medija ne mogu se mijenjati.
• Javni elektronski mediji će nastojati da emitovanje neposrednog obraćanja učine dostupnim osobama sa oštećenjem sluha i/ili vida.
• Javni elektronski mediji dužni su besplatno i u potpunosti objavljivati radio i TV spotove, saopštenja i informacije Centralne izborne komisije BiH, kako bi birači bili informisani o svim aspektima izbornog procesa.
• Privatni elektronski mediji mogu omogućiti političkim subjektima termine za neposredno obraćanje, ali nemaju obavezu. Ukoliko se privatni elektronski mediji odluče za realizaciju neposrednog obraćanja kao vida predstavljanja političkih subjekata, dužni su ga sprovesti prema važećim pravilima koja se odnose na javne elektonske medije.
• Plaćeno političko oglašavanje za sve elektronske medije, javne i privatne, dozvoljeno je od dana službenog početka izborne kampanje do početka izborne šutnje, odnosno u periodu 30 dana prije dana održavanja izbora. Plaćeno političko oglašavanje ne smije biti emitovano neposredno prije, u toku ili nakon emisija vijesti u programima elektronskih medija, pri čemu termin neposredno podrazumijeva period od 15 minuta.
• Javni elektronski mediji dužni su omogućiti plaćeno političko oglašavanje u trajanju od najviše 30 minuta sedmično po političkom subjektu.
• Privatni elektronski mediji dužni su omogućiti plaćeno političko oglašavanje u trajanju od najviše 60 minuta sedmično po političkom subjektu.
• Cijene političkog oglašavanja moraju biti iste za sve političke subjekte, a cjenovnici se moraju dostaviti na uvid Agenciji i ovjerenim političkim subjektima 15 dana prije službenog početka izborne kampanje.

Emitovanje plaćenog političkog oglašavanja pod jednakim uslovima za sve ovjerene političke subjekte jeste obaveza za sve elektronske medije, međutim, Izborni zakon BiH i Pravilnik propisuju okolnosti pod kojima elektronski medij može odbiti plaćeno političko oglašavanje, i to ukoliko: oglašavanje nije naručeno putem narudžbe u pisanom obliku; ukoliko oglas ne zadovoljava tehničke i profesionalne standarde koji su jasno utvrđeni i s kojim su blagovremeno upoznati politički subjekti; ukoliko oglašavanje uključuje zloupotrebu djece u političke svrhe u skladu sa međunarodnim standardima.

Elektronski mediji mogu odbiti emitovanje plaćenog političkog oglašavanja i ukoliko se takvim oglašavanjem ponižava, zastrašuje ili podstiče na mržnju, nasilje ili diskriminaciju protiv lica ili grupe na osnovu pola, rase, etničke pripadnosti, nacionalnosti, vjere ili uvjerenja, invalidnosti, posebnih potreba, dobi, seksualne orijentacije, društvenog porijekla ili na osnovu bilo koje druge okolnosti koja ima za svrhu ili posljedicu da bilo kojem licu onemogući ili ugrožava priznavanje, uživanje ili ostvarivanje na ravnopravnoj osnovi njegovih prava i sloboda; te ukoliko je sadržaj oglasa suprotan pravilima i propisima Agencije.

Primjena ove odredbe u praksi podrazumijeva da ukoliko elektronski medij smatra da naručeni politički oglas uključuje na primjer sadržaj koji se može okarakterisati kao govor mržnje, elektronski medij se može obratiti Agenciji koja će izdati obavezujuće mišljenje u vezi sa sadržajem oglasa. Istovremeno, ukoliko elektronski medij odbije emitovanje plaćenog političkog oglašavanja navodeći kao razlog da je oglas u suprotnosti sa pravilima Agencije, da sadrži govor mržnje ili da uključuje zloupotrebu djece u političke svrhe, politički subjekt čiji je oglas odbijen također se ima pravo obratiti Agenciji, koja i u ovoj situaciji izdaje obavezujuće mišljenje. Premda regulatorna praksa koju sprovodi Agencija ne podrazumijeva ex ante regulaciju, odnosno davanje mišljenja u vezi određenih sadržaja prije samog emitovanja istih, primjena ove odredbe je izuzetak imajući u vidu specifičnost izbornog procesa, a sve u cilju osiguranja pravičnog pristupa svim političkim subjektima.

Veoma je važno ukazati na obavezu medija da osiguraju da u izbornim programima nijedan politički subjekat nema povlašten položaj u odnosu prema drugom političkom subjektu, kao i da je informisanje o redovnim aktivnostima vršilaca javnih dužnosti na svim nivoima vlasti u okviru informativnih programa dozvoljeno bez navođenja njihove kandidature na izborima i stranačke pripadnosti. 

Izborna šutnja i objavljivanje rezultata javnog mnijenja

Elektronski mediji su dužni da se pridržavaju odredbi Izbornog zakona BiH i Pravilnika koje se odnose na period izborne šutnje, kao i period u okviru kojeg nije dozvoljeno objavljivanje rezultata javnog mnijenja. Naime, period izborne šutnje stupa na snagu 24 sata prije otvaranja biračkih mjesta i traje do njihovog zatvaranja. Mediji tokom trajanja izborne šutnje ne smiju objavljivati informacije o bilo kakvim aktivnostima koje se odnose na političku i izbornu kampanju.

Način objavljivanja rezultata javnog mnijenja u programima medija strogo je propisan odredbama Poglavlja 16 Izbornog zakona, radi izbjegavanja mogućnosti manipulacije. Tako su elektronski mediji prilikom objavljivanja rezultata javnog mnijenja dužni objaviti naziv institucije ili ime lica koje je naručilo i platilo istraživanje; naziv i sjedište institucije koja je sprovela istraživanje; ispitni uzorak i mogućnost odstupanja u ishodu istraživanja; kao i period u okviru kojeg je sprovedeno istraživanje. Mnogi elektronski mediji u svojim programima objavljuju rezultate telefonskog anketiranja ili uličnih anketa provedenih među građanima, međutim rezultati takvih anketa ne smiju biti prezentirani kao siguran i autentičan stav određene grupe, što je medij koji provodi anketiranje i objavljuje rezultate dužan posebno naglasiti. Period u okviru kojeg nije dozvoljeno objavljivanje rezultata javnog mnijenja počinje 48 sati prije otvaranja biračkih mjesta i traje do njihovog zatvaranja.

Izborna šutnja za predstojeće Opšte izbore 2022 počinje 1. oktobra 2022. godine, u 7:00 sati, i traje do zatvaranja biračkih mjesta, dok je zabrana objavljivanja rezultata ispitivanja javnog mnijenja na snazi od 30. septembra 2022. godine u 7.00 sati do zatvaranja biračkih mjesta

Obaveze dostavljanja rasporeda planiranih političkih programa i izvještaja Agenciji

Regulatorna agencija za komunikacije provodi niz aktivnosti u cilju adekvatne implementacije svih obaveza koje proističu iz Poglavlja 16 Izbornog zakona kroz direktnu komunikaciju da nosiocima dozvola tokom trajanja izbornog procesa. Kako bi Agencija bila u prilici pratiti ispunjavanje obaveza elektronskih medija koje proističu iz Poglavlja 16 Izbornog zakona i Pravilnika, predviđeno je da mediji sačine plan političkih programa za izbornu kampanju koji su dužni dostaviti Agenciji najkasnije sedam dana prije službenog početka izborne kampanje, te da izvještaje o emitovanim izbornim programa i realizovanim zahtjevima za plaćeno političko oglašavanje dostavljaju Agenciji svakog ponedjeljka za prethodnu sedmicu.

Premda nije određena forma ovakvih izvještaja, Agencija je u svrhu pomoći nosiocima dozvola ustanovila obrazac sedmičnog izvještaja. Agencija može od medija u svakom trenutku zatražiti zbirni izvještaj o političkom oglašavanju i političkim programima, kao i izvještaj o vremenu datom svakom političkom subjektu.

Za bilo kakve uočene nepravilnosti ili odstupanja prilikom izvještavanja elektronskih medija o aktivnostima političkih subjekata, svako fizičko ili pravno lice Agenciji može uputiti prigovor direktno na adresu Mehmeda Spahe 1, na e-mail adresu info@rak.ba ili putem obrasca za podnošenje prigovora, koji je dostupan na web stranici Agencije, www.rak.ba.