Atrakcija koje nismo ni svjesni: Arheološka nalazišta u centru Sarajeva

Građevine koje su se smjestila na lijevoj i desnoj obali Miljacke svjedoče o četiri historijska perioda tokom kojih se Sarajevo gradilo, savremeni, socijalistički, austrougarski i osmanski. U Starom Gradu i Centru prijestolnice Bosne i Hercegovine mogu se vidjeti i arheološke iskopine, turističke atrakcije pored kojih svakodnevno prolazimo, a nismo ni svjesni da su "blago" grada u kojem živimo.

U gradu podno Trebevića, tačnije u starom dijelu grada i u Centru nalaze se tri arheološka nalazišta. Tašlihan, Bakr-babina džamija, Misrijina medresa, Kantamirijine kutubhane (biblioteke) i mekteb i harem – mezaristan na lokalitetu At mejdana, te Džamija Kalin hadži Alije kod Narodnog pozorišta.

Tašlihan

Tašlihan je bio jedan od tri sarajevska karavan – saraja (uz Morića han i Kolobara han), koji su služili za smještaj ljudi i konja. Karavan - saraj je, zapravo, bio veliki dvor u kojem se mogao smjestiti cijeli karavan tovarnih konja i trgovaca.

Obično su karavan - saraji građeni na dvije etaže. Gotovo uvijek bi karavan – saraj imao samo jedan ulaz, koji bi preko noći obavezno bio zaključavan. Dvorište, čija je osnovna namjena bila utovar i istovar robe, obično je bilo pokriveno kaldrmom, a u jednom njegovom dijelu bi se nalazio bunar ili česma.

Oko dvorišta, sa jedne ili više strana, bio je široki trijem, a iza njega bile su smještene kamene magaze u kojima se čuvala roba.

Uz jednu stranu dvorišta nalazila bi se staja za konje, a iz prizemlja do sprata, na kojem su bile raspoređene sobe za goste, vodilo je najmanje jedno stepenište.

Tašlihan je bio najveći i najreprezentativniji han u regiji, a pri njegovoj gradnji, baš kao i susjednog Gazi Husrev – begovog bezistana učestvovali su majstori iz Dubrovnika. Interesantno je i kako je Tašlihan bio nadsvođen olovnim kupolama, što nije bio slučaj sa ostalim sarajevskim hanovima.

Tašlihan je nekoliko puta gorio, posljednji put 1879. godine, kada je i potpuno uništen. Ostaci hana uklonjeni su 1912. godine, osim dijela zidova izgrađenih uz bezistan.

U okviru projekta sanacije, rekonstrukcije i dogradnje Hotela Europe obavljena su arheološka istraživanja u dijelu ljetne bašte Hotela, koja su rezultirala otkrivanjem dijela temelja Tašlihana.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH je 2004. godine donijela odluku kojom se arheološko područje, tačnije ostaci Tašlihana proglašavaju nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Bakr-babina džamija

Bakr-babina džamija nalazi se pokraj arheološkog parka At Mejdan u Starom Gradu, na lijevoj obali rijeke Miljacke, nešto malo istočnije od Čumurija mosta.

Prvobitna džamija na tom mjestu izgrađena je kao vakuf uglednog sarajevskog trgovca hadži Alije Bakr-babe još 1544. godine, pa je po njemu džamija i dobila ime - Bakr-babina.

Ta građevina, uz koju je bio podignut i mekteb, bila je u to doba jedna od najljepših i najvećih sarajevskih džamija, sa munarom visokom oko 30 metara.

Kada je Eugen Savojski u oktobru 1697. poharao i popalio Sarajevo džamiju je progutao požar.

Na istom mjestu je oko 1700. godine sagrađena nova džamija, koja je kasnije i sama gorjela, nakon čega su je obnovili stanovnici obližnje mahale.

Sa istočne strane džamijskog harema (dvorišta sa grobljem) hadži Ismail Misrija je 1741. ili 1742. sagradio medresu, a nedugo potom je preko puta Abdulah - efendija Kantamirija podigao biblioteku, pa je krajem 18. stoljeća prostor oko džamije postao značajan obrazovni i kulturni centar.

Početkom 19. stoljeća taj prostor gubi na značaju, a dolazak austro-ugarskih vlasti Bakr-babina džamija i objekti koji su uz nju stajali dočekali su u ruševnom i zapuštenom stanju.

Neposredno nakon austro-ugarske okupacije Bakr-babina džamija pretvorena je u vojno skladište, a 1895. je porušena skupa sa zgradom mekteba. Mjesto na kojem se nalazila poravnano je sa zemljom i pretvoreno u dio parka At Mejdan.

Kalin hadži Alijina džamija

Vakif Kalin hadži Alija je sagradio, 1535. godine, džamiju i mekteb na prostoru gdje je nekada bila mala livada (turski čajirdžik), pa je otuda i mahala Kalin hadži Alijine džamije poznata kao Čajirdžik mahala. Džamija je bila osrednje veličine, sa kamenom munarom i krovom od šindre i ćeramide. Enterijer je bio od drveta. Harem džamije je ograđen zidom od ćerpiča, sa nekoliko prozora sa gvozdenim demirima. U zidu harema, prema ulici, nalazila se kamena zidana česma.

Džamija je srušena i groblje ekshumirano 1947. godine, te se na tom prostoru sagradila stambena višespratnica, ispred koje se nalazi parkovska površina. Godine 2004. projekat uređenja ove parkovske površine, Prešernovog trga, izradila je firma Arhe, d.o.o. iz Ljubljane.

Međutim, radovi na realizaciji ovog projekta se prekidaju, te se, u dva navrata, pristupa arheološkim sondažnim istraživanjima na ovom lokalitetu. U ovome periodu se i naziv trga mijenja u naziv “Trg harem Kalin hadži Alijine džamije”. Prva arheološka istraživanja izveli su, početkom septembra 2005. godine, saradnici Zemaljskog muzeja BiH. Koncem septembra 2007. godine saradnici Muzeja Sarajevo nastavili su arheološka istraživanja.