I vlast i nevladine organizacije moraju više

Piše: Emina Bošnjak, Sarajevski otvoreni centar

Sarajevski otvoreni centar i Fondacija Heinrich Böll su svoj četvrti Otvoreni forum, održan 17. maja u Art kinu Kriterion, u 18:00 sati, posvetili temi ljudskih prava lezbejki, gejeva, biseksualnih i transrodnih osoba (LGBT) u zemljama Zapadnog Balkana: u BiH, Srbiji i Hrvatskoj. Gosti panelisti su pokušali odgovoriti na pitanja: dokle su ove tri države otišle kada su LGBT prava u pitanju? Koliko je značajan LGBT aktivizam? Da li se integracijom u EU stvarno poboljšavaju prava seksualnih manjina?

Dan borbe protiv homofobije

Moderator panela je bio Saša Gavrić, izvršni direktor Sarajevskog otvorenog centra, dok su učesnici i učesnica diskusije bili: Gordan Duhaček iz Zagreb Pride-a, queer-feminističke i antifašističke  grupe koja se zalaže za solidarnost LGBTIQ zajednice, a protivi se nasilju i diskriminaciji LGBTIQ osoba, zatim  Damir Banović, asistent na Pravnom fakultetu u Sarajevu i saradnik Sarajevskog otvorenog centra, Ljiljana Zurovac, izvršna direktorica Vijeća za štampu u BiH i Goran Miletić, programski direktor Civil Rights Defendersa za Zapadni Balkan.

Povod ove diskusije jeste Međunarodni dan borbe protiv homofobije i transfobije (IDAHO) koji se obilježava 17. maja, na dan kada je Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) 1990. godine homoseksualnost skinula sa liste bolesti. IDAHO se obilježava od 2005. godine a do danas su ga zvanično, između ostalog, priznali Parlamenti Evropske unije, Španije, Belgije, Ujedinjenog Kraljevstva, Meksika, Kosta Rike, Nizozemske, Francuske, Luksemburga i Brazila. Gejevi, lezbejske, biseksualne i transordne osobe su građani/ke kao i svi drugi i samo zato što imaju drugačiju seksualnu orijetaciju i/ili rodni identitet ne smiju biti diskriminisani/e.

Gosti panela su u samom početku imali priliku da, iz perspektive Gordana Duhačeka - koji je već nekoliko godina aktivista u Hrvatskoj – saznaju da je napredak koji je Hrvatska postigla na planu pitanja ljudskih prava LGBT osoba uzrokovan, na prvom mjestu aktivističkim naporima LGBT organizacija i stepenom emancipacije lezbejki, gejeva, biseksualnih i transrodnih osoba, s velikim brojem autiranih, pogotovo mladih osoba, u odnosu na Srbiju i Bosnu i Hercegovinu, ali i pritiscima iz Brisela na putu Hrvatske ka integraciji u Evropsku Uniju. Nedavni javni istupi premijera Hrvatske, Zorana Milanovića, koji je izjavio da je Vlada pokrenula inicijativu za pripremu novog zakonskog okvira o istospolnim zajednicama, govori o drugačijoj političkoj volji i klimi u susjednoj državi. Gordan smatra da iako dosad nije bilo puno osoba koje su iskoristile neregistrirano partnerstvo koje je definisano zakonom, nema razloga da se ne donese bolji zakon kojim bi prava istospolnih zajednica, iako taj zahtjev trenutno ne dolazi nužno iz LGBT zajednice u Hrvatskoj. Takođe, situacija se promijenila i u krivičnom pravu – zločini iz mržnje je postao dijelom krivičnog zakona Republike Hrvatske, te se počionioci ovakvih djela ne “izvlače” s blagim kaznama, kao što je to bio slučaj prije par godina.

Srbija – nominalna podrška političara

O stanju ljudskih prava LGBT osoba u Srbiji, svoj stav je iznio Goran Miletić. Srbijanski političari, u svojim javnim nastupima deklarativno podržavaju ravnopravnost i osuđuju nasilje prema LGBT osobama, ali problem nastaje kada pojedinci/ke prakticiraju ta prava u javnosti. 2010. godina je bila godina u kojoj je Srbija trebala da pokaže da je spremna na integraciju u Evropsku Uniju i Parada ponosa koja je tada održana je, zapravo, poludržavni projekt jer je bilo u interesu države da pokaže sliku Srbije koja poštuje ljudska prava svih osoba, uključujući i LGBT, ali već je sljedeće godine pokazala svoje pravo lice jer nisu pružili kontinuiranu podršku LGBT zajednici i organizatorima Parada pod izgovorom da je potencijalno nasilje tokom i nakon Parade velika cijena za državu, građane i građanke, kao i za samu LGBT zajednicu u Srbiji.

BiH – zakon niko ne poštuje

Damir Banović je govorio o pravnoj situaciji u Bosni i Hercegovini koja se tiče  zaštite ljudskih prava LGBT osoba o dva zakona koja u svojim odredbama ističu i kategorije seksualne orijentacije i rodnog izražavanja: Zakonu o ravnopravnosti spolova Bosne i Hercegovine i Zakonu o zabrani diskriminacije, kao i o tijelima koja su zadužena za provedbu ovih zakona: Agenciji za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine i Instituciji ombudsmena/ombudsmana za ljudska prava Bosne i Hercegovine, respektivno. Na pitanje zašto LGBT zajednica ne prijavljuje slučajeve diskriminacije, on je odgovorio da postoji više objašnjenja i uzroka: jedan je to da većina LGBT osoba, nad kojima je izvršena diskriminacija na osnovu seksualne orijentacije i/ili rodnog identiteta, nije out i ne želi da obznani svoju seksualnu orijentaciju ili rodni identitet, a drugi da pravosudni sistem ignoriše takve slučajeve. Krivica za ovakvo stanje, dakle leži i na LGBT zajednici, koja bi trebala prijaviti slučajeve diskriminacije i nasilja na osnovu seksualnog orijentacije i/ili rodnog identiteta i na državi koja ne implementira zakone koji su usvojeni, te sudstvu koje ne procesuira te slučajeve.

Ljiljana Zurovac, predstavnica Vijeća za štampu u BiH, kao komentar na pisanje pojedinih medija nakon prvog Queer Sarajevo Festivala 2008. je izjavila da manipulacija informacijama, ne samo u medijima, nego i ona koju vrše javne osobe poput političara/ki i vođa religijskih zajednica, zaista može imati ozbiljnu posljedicu – nasilje. Ona smatra da se stanje svijesti građana promijenilo kada je u pitanju razumijevanje problema s kojima se suočavaju pripadnici i pripadnice LGBT zajednice u Bosni i Hercegovini: reakcija građana/ki na govor mržnje u medijima je potpuno izostala 2008. godine, kada je prigovor uložilo samo Udruženje Q; danas žalbe na govor mržnje prema LGBT zajednici ulažu i građani i građanke. U podizanju svijesti posebnu ulogu zauzimaju mediji, ali i građani i građanke koji/e moraju zauzeti  kritički odnos prema diskriminaciji LGBT osoba.

Saradnja nevladinog sektora i institucija vlasti

U publici su bili i predstavnici dvaju institucija: Predrag Raosavljević, pomoćnik ombudsmana iz Institucije ombudsmana za ljudska prava BiH i Denisa Sarajlić-Maglajlić, zamjenica ministra civilnih poslova BiH, koji su dobili priliku da postave pitanja panelistima i daju komentare, nakon čega se diskusija razvila u pravcu mogućih modela saradnje nevladinog sektora i institucija vlasti u smanjenju diskriminacije prema LGBT osobama, kao I o odgovornosti koja leži na njima za implementaciju zakona koji se tiču te populacije.

Diskusija je završena zaključkom da institucije vlasti ne bi trebale bježati od odgovornosti koju imaju prema građanima, poboljšati implementaciju zakonskog okvira koji štiti LGBT osobe, promovisati ljudska prava LGBT osoba i razviti procedure koje štite osobe koje su žrtve diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta, a ne napadače niti prekršioce zakona. S druge strane, odgovornost nevladinih organizacija treba biti u osnaživanju i edukaciji LGBT zajednice, koja bi počela prijavljivati slučajeve diskriminacije i nasilja u Bosni i Hercegovini.