Bajrakli džamija: Prva gradska džamija u Beogradu

Za Bajrakli džamiju, koja se nalazi na Dorćolu, u centru Beograda, procjenjuje se da je sagrađena između 1570. do 1590. godine. Prva je gradska džamija, tj. sagrađena je kao prva van zidina Beogradske tvrđave Kalemegdana, piše Anadolu Agency (AA).

Kako je ispričao sekretar Rijaseta Islamske zajednice Srbije Eldin Ašćerić, do dolaska Turaka u Beograd, 1521. godine, grad se prostirao na površini Kalemegdana, koji su Turci kasnije proširili, ali su počeli i da grade grad van Tvrđave.

„Beograd i danas ima brojne osmanske toponime, između ostalog, ovaj dio grada u kom se nalazi džamija se zove Dorćol, a baš ovaj lokalitet se nekada zvao Zejrek mahala. Ovo je jedna od najstarijih gradskih džamija i najstariji objekat ove vrste danas u Beogradu, među objektima koji se koriste u društvene svrhe te sakralnih objekata, definitivno je najstarija“, rekao je Ašćerić.

Danas jedini sačuvani i aktivni objekat islamske vjerske arhitekture u Beogradu, Bajrakli džamija ima interesantan historijat. Kao jedan od 273 mihraba ili džamije, nije bila jedina džamija čak ni u kvartu u kome se nalazi.

„U blizini je bila Kizlar-agina džamija, koja se nalazila na mjestu današnjeg Prirodno-matematičkog fakulteta, a na cijelom tom kompleksu je ostalo jedino Šeih-Mustafino turbe, bez sufijske škole koja je tu postojala“, naveo je Ašćerić.

Jedno vrijeme konvertirana u katoličku crkvu

Bajrakli džamija je u svom vijeku postojanja uglavnom bila, a i do danas je zadržala svoj originalni oblik, mada je u jednom periodu osvajanja od Austrougara, kao i mnoge džamije, bila oštećena i konvertirana u katoličku crkvu i dodijeljena jezuitskom redu.

„Džamija je arhitektonski zadržala sve svoje osobenosti izuzev jednog zida, koji je u periodu austrougarskog osvajanja zazidan te postoji jedna asimetrija u samom objektu džamije, gdje na lijevom zidu ne postoji prozor, već je ravan. U tom zidu je bio oltar katoličke crkve“, ispričao je Ašćerić.

„Taj period koliko je džamija bila crkva u odnosu na njeno postojanje je minoran, tj. desetak do sedamnaest godina. Nakon povratka Turaka u Beograd, džamija je obnovljena i vraćena u svoju staru funkciju.“

Zadužbina sultana Sulejmana Veličanstvenog

Od kada je sagrađena, Bajrakli džamija je nosila različita imena i to imena ljudi koji su je zadužili svojim vakufima, u smislu obnavljanja same džamije i njene dekoracije, ispričao je sagovornik.

„Jedno vreme nosila je ime Hadži-Alijina, a jedno vreme Husein-ćehajina, njen naziv Bajrakli je posebna priča“, rekao je Ašćerić i objasnio da je 1778. godine kada su teritorije osmanske na Balkanu prestale to biti, odnosno kada su sklopljeni različiti ugovori, jedan s Austro-Ugarskom vezan za BiH, a jedan s Kneževinom Srbijom, vezano za područje Beogradskog pašaluka, islam priznat kao zakonita religija.

„To je bio uslov da se dobije zavisna Kneževina Srbija, na ovom ovdje području i Bajrakli džamija je kao produkt tog sporazuma, između Osmanske Turske i Kneževine Srbije bila stavljena na listu džamija koje treba obnoviti, odnosno džamije koja će biti glavna gradska džamija. Upravo i to ime Bajrakli, odnosno ona koja nosi bajrak, jeste glavna gradska džamija“, naveo je Ašćerić.

Sekretar Rijaseta IZS ispričao je i da je postojala još jedna teorija po kojoj je džamija dobila ime, ali da je to i iz praktičnih razloga netačno.

„Ima teorija da je to džamija na kojoj se isticao bajrak zbog jednovremenog početka molitve, što ne stoji ni praktično, jer u vremenima molitvi, koje su noćima, bajrak se sigurno ne bi mogao vidjeti tako da je Bajrakli upravo ona koja je glavna gradska džamija“, rekao je.

Za Bajrakli džamiju pretpostavlja se i da je zadužbina sultana Sulejmana Veličanstvenog.

„Kada je sultan Sulejman Veličanstveni, 1521. godine, baš u mjesecu ramazanu, 27. noći, ušao u Beograd, pretpostavlja se da je ovdje bio jedan od čadora vojske, koji su obavljali molitvu i nakon toga se dala i sagraditi džamija“, kazao je Eldin Ašćerić.

Restauracije

Značajnije restauracije na Bajrakli džamiji, kako je ispričao Ašćerić, desile su se pedesetih i šezdesetih godina 20. vijeka,  kada je džamija poprimila današnji oblik.

„U unutrašnjosti džamije je obijen malter, jer je tadašnji Zavod za zaštitu spomenika kulture smatrao da je ljepše vidjeti strukturu same džamije. Šezdesetih godina se lomilo šta će se desiti sa Bajrakli džamijom, da li da se ona pretvori u muzej ili neki drugi prostor, poput sudbine koju je doživjela Bali-begova džamija u Niškoj tvrđavi ili da se jednostavno sruši“, ispričao je Ašćerić i naveo da je rušenje bilo planirano kako bi se uklopila u gradnju okolnih zgrada koje su građene po principu lijepljenja.

„Jedini blok koji nedostaje jeste upravo ovaj koji zauzima Bajrakli džamija. Okoliš je sveden na mali prostor, između ostalog, djelimično je to i zbog gradnje zgrada islamskih obrazovnih ustanova u samom dvorištu džamije, mada je to i najmanji problem, jer je to potreba samih muslimana u gradu Beogradu, ali na njenom placu leže druge stambene zgrade i s te strane je džamija jako skučena“, rekao je.

Arhitektura džamije pripada tipu jednoprostorne kubične građevine s kupolom i minaretom, građena je od kamena, a neki segmenti izvedeni su u opeci i kamenu. Potkupolni nosači i svi otvori na građevini završavaju se karakteristično orijentalnim prelomljenim lucima. Sa spoljne sjeverozapadne strane postavljen je minaret – uska kula kupastog krova, s kružnom terasom pri vrhu, s koje mujezin poziva vjernike na molitvu.

Unutrašnja dekoracija džamije je veoma skromna. Zidovi su neomalterisani, a na njima se nalaze kaligrafski natpisi stihova iz svete knjige Kur’ana, zatim s imenima prvih pravednih vjerskih poglavara kalifa, kao i Allahovih veličanstvenih osobina i imena, ispisanih arapskim pismom na posebno ukrašenim rezbarenim pločama.