Usamljena ljepotica kod Bosanskog Grahova o kojoj ni zapis nije ostao

U danas turobnom i gotovo pustom kraju na zapadu naše predivne domovine danas usamljena stoji kula, podsjetnik na neka davna vremena, od kojih ni zapis nije ostao. Samo kula na brežuljku, trošna a nekada je bila moćna, sa prelijepim pejzažem ispred sebe, prepuštena zubu vremena.

U tom gradu koji već odavno čeka bolje dane, na nadmorskoj visini iznad 800 metara, okruženom velikim planinama poput Dinare, Šatora, Jadovnika i Staretine sa vrhovima od 1.650 do 2.000 metara iznad mora živjelo se još u prahistorijskom dobu.

Tome su danas svjedoci brojni arheološki ostaci, koje moramo čuvati da nas bar sjećaju da je tu nekada bilo života.

Ostaci jednog ili više naselja na lokalitetu Soline kuće kod Bosanskog Grahova najvjerovatnije potiču iz srednjeg neolita tj. oko 4.300 godina prije nove ere. Iz vremena oko 2.300 godine prije nove ere (rano bronzano doba) nađeni su grobovi na Gradini u Gradinici kao i grobovi u blizini sela Luka.

Na jednom od tih lokaliteta danas su vidljivi ostaci srednjovjekovne utvrde koju preostali stanovnici grada i okolnih sela zovu Gradina ili Gradac.

Desno od starog puta koji iz Bosanskog Grahova vodi za Knin, na malom brežuljku sačuvani su ostaci utvrde iz XIV ili XV vijeka.

Utvrđenje je na sjevernoj strani imalo okruglu kulu i poprečno pregrađen obor u pravcu sjever-jug. Ulaz je bio na južnoj strani, a ispred ovoga je bio zaštitni zid. Zidovi su očuvani do 2 metra visine. Debljina im iznosi oko 1,8 m. Dužina utvrđenja iznosi 25 m, a vanjska širina oko 9 m.

O ovom utvrđenju nisu nađeni pisani izvori, te se ne zna njegov prvobitni naziv, ni vlasnici.

U narodu postoji predanje da su gospodari većeg utvrđenog grada, koga narod zove Gradina, nakon što su bili poraženi, prešli u manji utvrđeni grad – Gradac.

Bosansko Grahovo se kao naseljeno mesto spominje pod imenom Salvija (Salvia) a nalazilo se na Rimskom putu koji je vodio iz pravca Salone prema sjeveru, na kom su ležali i Resanovci, Donji Unac, Petrovac, Hum…

Iz tog vremena datiraju i nadgrobni spomenici sa natpisima pronađeni u blizini policijske stanice u Grkovcima, tokom 1970-ih. Pretpostavlja se da se na području Bosanskog Grahova osim Salvije nalazilo i drugo rimsko naselje poznato po imenom Stridon (Stridon). Kraj Rimskog carstva obilježilo je vrijeme doseljavanja Slovena na područje Grahova kao u cijelom regionu.

U srednjem vijeku historičari bilježe pojavu bosanskih krstjana tj. bogumila na području Grahova .

Iz vremena 12. vijeka datiraju stećci ”Dobrih Bošnjana” koji se danas mogu pronaći u selu Pržine i njegovoj okolini. Iz perioda “Bosanskog kraljevstva“ datiraju i tragovi starog rudnika boksita u Bastasima koji je vjerovatno otvoren za vrijeme Tvrtka l Kotromanića.

Bosansko Grahovo potpada 1463. godine pod osmansku vlast, u kome uglavnom u to vrijeme živi pravoslavno stanovništvo, ali za Grahovo su bili od značaja tzv. “agrarni“ ustanci iz druge polovine 19. vijeka. U tim ustancima se nastojalo zadobiti lokalno stanovništvo i zagrijati za ideju stvaranja moderne države Južnih Slovena.

Grad je ušao u sastav Austro-ugarske gdje ostaje do kraja Prvog svjetskog rata, 1918. godine.

Godine 1894. u selu Obljaj kod Bosanskog Grahova kao četvrto od devetoro djece rođen je Gavrilo Princip koji je Sarajevo uveo u mapu svijeta kada je izvršio atentat na austrijskog nadvojvodu Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju u Sarajevu, 28. juna 1914. Osuđen je na dvadeset godina zatvora gdje je bio izložen mučenju. Kaznu je služio u Terezinu, gde je i umro od tuberkuloze 28. aprila 1918. godine, malo pred kraj Prvog svjetskog rata. 

Dijelovi teksta iz knjige Husrefa Redžića, Srednjovjekovni gradovi u Bosni i Hercegovini (Sarajevo, 2018), objavljeni su uz isključivu dozvolu izdavača te nije dozvoljeno njihovo kopiranje i objava na drugim medijima. Više informacija o knjizi potražite FB stranici Sarajevo Publishinga ili putem maila redakcija@sarajevopublishing.ba. 

Knjiga se može nabaviti u knjižarama Sarajevo Publishing.