Prava i položaj LGBT osoba na Balkanu: Rezultati istraživanja

Sarajevski otvoreni centar (SOC) već dvije godine organizuje info sesije na kojima novinari i novinarke imaju priliku razgovarati sa gostima iz BiH i regije koji se na različite načina bave LGBT temama kroz teoriju, praksu i aktvizam. Na nedavnoj sesiji se razgovaralo o LGBT pravima u BiH i Zapadnom Balkanu kao i o nedovoljnom poznavanju LGBT osoba od strane opšte populacije.

Nacionalni demokratski institut (NDI) je u junu i julu 2015. godine sproveo regionalno istraživanje o LGBT pitanjima u zemljama Zapadnog Balkana, Srbiji, Makedoniji, Bosni i Hercegovini, Kosovu, Albaniji i Crna Gori. Ispitana je više od hiljadu osoba opšte populacije, starije od osamnaest godina.

Rezultate je u Sarajevu predstavio voditelj istraživanja Marko Ivković. On je prikazao najvažnije podatke do kojih je organizacija tokom svog istraživanja došla, a koji su vezani za probleme prava LGBT osoba u BiH i socijalnog okruženja poređujući ih sa zemljama Balkana.

Cilj istraživanja je da se ostvari vidljivost i interakcija LGBT osoba, da se ljudima sa predrasudama prošire svijest, znanje i razumijevanje prema LGBT populaciji. Osim toga, jedan od ciljeva su smanjenje homofobije i transfobije te da se LGBT osobe što više uključe u inkluziju i integraciju. 

95% ljudi sa Zapadnog Balkana ne zna ko su LGBT osobe 

95% ljudi sa Zapadnog Balkana ne zna ko su LGBT osobe? To su homoseksualci, lezbejke, biseksualne osobe, transrodne osobe, transeksualne osobe i interseksualne osobe. 

Voditelj Marko Ivković kaže da mnogi ljudi sa Zapadnog Balkana jednostavno ne znaju šta je to LGBT i šta ona znači. Broj ljudi koji je odgovorio tačno na pitanje „Šta je LGBT?“ iznosi svega oko 4,5%. To dovoljno dokazuje na činjenicu da LGBT zapravo u očima drugih nema pravo značenje. On dodaje da LGBT nije bolest. Da mnogi ljudi zapravo postaju homofobi iz straha od nepoznatog i drugačijeg. 

U Bosni i Hercegovini, samo 10% generalnog stanovništva osobno poznaje nekoga ko je LGBT. 

O rezultatima koje su saznali, Lejla Huremović, kordinatorica programa iz Sarajevskog Otvorenog Centra kaže:

„Imajući u vidu da u BiH postoji vrlo mali broj organizacija koje se bave LGBT aktivizmom, a pogotovo zbog teške ekonomske i političke situacije, nije iznenađujuće da je procenat onih koji znaju za LGBT populaciju ovako mali. Da bi se taj broj promijenio, potrebno je mnogo zalaganja i rada kroz različite pravce komunikacije. Mi ćemo svakako nastaviti da kroz edukaciju (policije, pedagoga/inja, psihologa/inja, novinara/ki, političara/ki...) radimo na ovim promjenama, ali i kroz rad na jačanju LGBT zajednice, kako bi i LGBT osobama bio lakši proces autovanja.“

Diskriminacija na poslu

Kod izloženosti psihičkom nasilju i verbalnom uznemiravanju, percepcija opšte populacije i LGBT osoba se nisu poklapale.  Naime, u BiH, 32% opšte populacije smatra da je LGBT populacija bila izložena psihičkom nasilju uključujući i zajedljive i grube šale i uvrede članova njihove porodice, prijatelja, poznanika, školskih drugova, kolega sa posla ili nepoznatih ljudi na ulici. Istovremeno, čak 72% LGBT osoba je odgovorilo da su lično nekada bili izloženi Psihičkom nasilju zbog svoje seksualne orijentacije i rodnog identiteta.  

Najčešće su napadači bili školski drugovi i nepoznati ljudi, prolaznici.

U zemljama  Zapadnog Balkana, više od 70% LGBT populacije je izloženo psihološkom nasilju i verbalnom uznemiravanju. 

Kako govore rezultati istraživanja, glavni oblici diskriminacije prema LGBT se dešavaju u zapošljavanju i policijskoj zaštiti.

Većina ispitanika bi pokušala da ih „izliječi“

Kada bi saznali da im je dijete LGBT osoba, velika većina građana sa Balkana bi pokušala da im pomogne i potraži liječničku pomoć.

Međutim, kada bi saznali da im je prijatelj, kolega ili komšija LGBT osoba, većina ispitanika bi prekinula kontakt sa njim/njom, ili bi to prihvatili ali i nastojali da takva informacija ostane unutar porodice. 

Oni koji prvi saznaju nisu samo roditelji

87% LGBT osoba je reklo kako su njihovi roditelji bili ti koji su prvi saznali za njihovu seksualnu orijentaciju, a njih 51% je navelo kako su to bili drugovi iz škole i fakulteta, isti broj procenta zauzimaju i braća i sestre, dok su 49% bile kolege sa posla i prijatelji. 

Što se tiče podrške od strane roditelja, 61% je potvrdilo da su ih roditelji potpuno podržavali u njihovoj seksualnoj orijentaciji. 31% ima porodicu koja zna za njihov rodni identitet ali ih ne podržava u tome i njihova seksualna orijentacija se prešućuje u porodici. Preostalih 8% je navelo kako je njihova porodica prestala da komunicira sa njima zbog rodnog identiteta.

Marko Ivković na ovome zaključuje da postoji strah od „autovanja“ i da lično poznavanje nekoga ko je LGBT smanjuje predrasude. Uprkos ukorenjenim predrasudama i stereotipima nasilje nije prihvatljivo i ako se čuje za to, pojačava empatiju.

Na osnovu istraživanja on je zaključio da predrasude i stereotipi još uvijek ukorijenjeni i rašireni.

Građani kao i svi ostali

66% Balkanaca se izjasnilo da nema ništa protiv homoseksualaca, ali da je bolje da oni svoju seksualnu orijentaciju ne pokazuju javno, kao i to i da je homoseksualnost bolest.

50% opšte populacije je zaključilo da u normalnoj porodici dijete ne može biti homeseksualac/ka. 

Zabrinjavajuće je da 20% ispitanika smatra da je potpuno uredu fizički se obračunavati sa osobama koji su homoseksualci i da takve ljude treba najoštrije kažnjavati.

Kada je u pitanju BiH, 49% građana smatra da je tolerancija različitosti otišla u krajnost! Smatraju da je tolerancija prema LGBT osobama nametnuta  sa Zapada, te da u protivnom u Bosni i Hercegovini ne bi bilo homoseksualaca.

Nesigurnost u svojoj zemlji

U prosjeku, jedna od deset osoba na Balkanu ima ličnu interakciju sa nekim za koga znaju da je LGBT osoba. Na osnovu toga Marko Ivković zaključuje da lični kontakti smanjuju stereotipe i predrasude i navodi kako se u Srbiji za godinu dana  broj lične interakcije sa LGBT osobama udvostručio. Naime, prošle godine je 530 000 građana imalo ličnu interakciju sa LGBT osobama dok je ove godine broj porastao na 950 000.

Ipak, LGBT osobe se ne osjećaju bezbjedno u mjestu u kojem žive i značajan je broj LGBT osoba koja planira da napusti zemlju u naredne dvije godine. Preduvjeti za ostanak LGBT osoba u zemlji bi bili ekonomski rast i smanjenje homofobije i transfobije.

LGBT i politika

Na osnovu rezultata zaključeno je da većina glasača sa Zapadnog Balkana ne bi glasala za neku partiju koja se istovremeno bavi glavnim problemima građana u zemlji, ako je ta partija također usmjerena na podršku ostvarivanju prava LGBT građana.

Naime, ekonomska situacija i nezaposlenost su glavni problemi za građane u regionu.

Na rezultatima je također zaključeno da su LGBT osobe aktivni glasači i da na izbore izlazi njih 60%, međutim samo 21% njih je otvoreno prema ideji da uđu u politiku.

Istospolna partnerstva

Većina ljudi u BIH i na Balkanu smatra istopolne brakove neprihvatljivim.

Također, opšta populacija je značajno tolerantnija prema svim pravima koja proističu iz registrovanih brakova u kontekstu istopolnih partnerstava, osim prava na usvajanje dece. Međutim, lični kontakt sa LGBT osobom osnažuje podršku i utiče na promjenu stava i mišljenja kod opšte populacije.  

Parada ponosa

Većina LGBT osoba iz zemalja Zapadnog Balkana, osim Makedonije, misli da je Parada ponosa dobar način za poboljšanje položaja LGBT zajednice dok većina građana ne podržava Paradu ponosa. 

Na osnovu ovih istraživanja, Lejla Huremović kaže kako će Sarajevski Otvoreni Centar prije svega uraditi detaljnu analizu istraživanja, te da će im rezultati pomoći za buduće lobiranje i zagovaranje sa institucijama BiH, ali i u radu sa LGBT zajednicom.

„Mi već radimo određene edukacije, koje uključuju različite grupe ljudi, pa između ostalog i mlade ljude. Promjene se definitivno ne dešavaju preko noći i vjerujemo da ključ promjena leži u edukaciji, od koje nećemo odustati.“ – kaže nam Lejla Huremović na kraju razgovora.