FOTO: Pet narodnih heroina u Historijskom muzeju

Na izložbi Restauracija u toku, koja će u srijedu, 30. oktobra biti otvorena u Historijskom muzeju Bosne i Hercegovine, među izloženim portretima narodnih heroja naći će se i pet žena čija je naročita hrabrost u bitkama u Narodnooslobodilačkoj borbi nagrađena ordenom narodnog heroja.  

Orden narodnog heroja ustanovljen je još u toku Drugog svjetskog rata, 1943. godine, ukazom Josipa Broza Tita, a dodjeljivan je onima koji su pokazali nesvakidašnje herojstvo u bitkama.

Žene cijele Jugoslavije dale su ogroman doprinos Narodnooslobodilačkoj borbi, a Bosna i Hercegovina se može pohvaliti sa čak 87 narodnih heroina. Žene koje su se, rame uz rame s muškarcima, borile u NOB-u, označila je i prekretnicu u procesu emancipacije žena, u borbi za žensku ekonomsku, društvenu i političku ravnopravnost na našim prostorima, te njihovu ulogu ne smiju zaboraviti ni buduće generacije.

U oslobodilačkoj borbi u periodu od 1941. do 1945. je učestvovalo oko pola miliona žena. 11.838 njih se borilo sa puškom u ruci, a 1787 je poginulo na raznim frontovima.

Njih 91 za svoje zalaganje u borbi narađena je ordenom narodnog heroja, a pet heroina čije će portrete moći vidjeti posjetioci Historijskog muzeja su Marija Bursać, prva žena koja je proglašena narodnim herojem, Vahida Maglajlić, Lepa Radić, Radojka Lakić i Dragica Pravica.

Ove portrete hrabrih partizanki radili su, po narudžbi, neki od najcjenjenijih jugoslovenskih slikara. Portret Marije Bursać radio je Vojo Dimitrijević, portrete Lepe Radić i Radojke Lakić Nada Novaković, portret Vahide Maglajlić Rizah Štetić, a portret Dragice Pravice potpisuje Ismet Mujezinović.

U fotogaleriji pogledajte portrete ovih žena koji će se naći na izložbi Restauracija u toku.

Povodom izložbe u Historijskom muzeju na kojoj će biti prikazan dio Umjetničke zbirke koji je bh. javnost rijetko imala priliku vidjeti, prisjetimo se životnih priča ovih narodnih heroina, označenih zalaganjem za zajedničku ideju.

Marija Bursać (1920 – 1943)

Marija Bursać bila je prva žena u Jugoslaviji koja je proglašena narodnom heroinom. Nepismena dvadesetogodišnja djevojka iz sela Kamenica, kod Drvara, pridružila se ustanku protiv fašističkih okupatora i domaćih izdajnika krajem 1941, zajedno sa svojom sestrom i dva brata. Izvan rodnog sela potpuno nepoznato ime te djevojke za nepune tri godine postalo je simbol hrabrosti i odanosti Narodnooslobodilačkoj borbi i Narodnoj revoluciji u Jugoslaviji, za šta je na kraju i nagrađena.

Marija Bursać

Na početku ustanka, Marija organizuje omladinu i žene da skupljaju odjeću i hranu za partizane, dočekuje umorne borce, pere im i krpi odijela i rublje, a u februaru 1942. stiže prvo veliko priznanje za nju: primljena je u članstvo Saveza komunističke omladine Jugoslavije.

U jesen iste godine, Marija Bursać je postala zamjenica komesara III čete omladinske radne brigade Drvara, što ju je nagnalo da nauči čitati i pisati. Nedugo potom, izabrana je u sresko rukovodstvo Antifašističkog fronta žena, a krajem 1942. uslijedilo je novo krupno priznanje za njena zalaganja: primljena je u Komunističku partiju Jugoslavije.

Njenoj želji da učestvuje u borbenoj partizanskoj jedinici bilo je udovoljeno početkom 1943. godine, kada je osnovana Deseta krajiška brigada. Bursać je najprije bila bolničarka, a potom i neustrašiva borkinja poznata po svojoj hrabrosti. Od borbe i pomaganja svojim saborcima je ni bolest nije mogla odvojiti ali uprkos svojoj neustrašivosti, rat nije preživjela. U septembru te godine, smrtno je ranjena u napadu na jako neprijateljsko uporište u selu Prkosi, koje je branilo nekoliko stotina njemačkih vojnika. Drugovi su je nosili do partizanske bolnice udaljene 40 kilometara, a priča kaže da je Marija na nosilima, pred samu smrt, pjevala.

Narodnom heroinom proglašena je 15. oktobra 1943. godine, što je bilo prvo takvo priznanje za jednu partizanku.

Vahida Maglajlić (1907 – 1951)

Rođena je 1907. godine u Banjaluci, u uglednoj muslimanskoj porodici. Završila žensku stručnu školu, ali se sve do rata bavi domaćinstvom, jer strogi otac kadija nije dozvolio kćerki da nastavi školovanje. Uz svoju braću, napredne intelektualce,  Vahida se upoznaje sa radničkim pokretom i angažuje se po pitanju emancipacije žena, prvo kao sekretarka, a zatim i kao predsjednica Ženskog pokreta u gradu. U maju 1941. postaje članica Komunističke partije Jugoslavije.

Vahida Maglajlić

Iskazala je mnogo hrabrosti i snalažljivosti u skrivanju komunista koje je tražila policija, njihovom prebacivanju na oslobođenu teritoriju, skupljanju oružja i municije, hrane, lijekova, garderobe. Njena kuća postaje pravo partizansko skladište. Oktobra 1941. hapse je ustaše, zatvaraju u zatvor Crna kuća i zlostavljaju u nadi da će otkriti ilegalnu organzaciju. Vahida uspjeva pobjeći iz zatvora. Njeno ime se vezuje za osnivanje Antifašističkog fronta žena, a 1942. izabrana je i u Centralni odbor AFŽ-a.

Poginula je 1. aprila 1943. godine kod Bosanskog Novog, prilikom iznenadnog njemačkog napada na snage Dvanaeste krajiške udarne brigade. Njeni posmrtni ostaci nakon rata su prebačeni na Partizansko spomen-groblje u rodnoj Banjaluci.

Narodnom heroinom je proglašena 20. decembra 1951. godine.

Lepa Radić (1925 – 1943)

Rođena je 1925. godine u selu Gašnici kod Bosanske Gradiške, a već od 1941. godine aktivna je u Savezu komunističke omladine Jugoslavije.

Iste godine, kao ilegalka, počinje sakrivati prikupljeno oružje za ustanak, veze zastave sa petokrakom za borce. Ustaše hapse porodicu Radić, a odmah po izlasku iz zatvora Lepa se priključuje partizanima.

Lepa Radić

Krajem maja 1942. postaje članica Komunističke partije Jugoslavije i kao politička radnica na području Podgrmeča postaje članica opštinskog komiteta KPJ. Organizovala je seoske konferencije mladih, učestvovala na skupljanju žita ispred neprijateljskih položaja, a istovremeno išla i u borbe i izvlačila ranjenike. Stradala je u Četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi u februaru 1943, kada je partizane napala njemačka 7. SS divizija Princ Eugen. Lepa se junački borila do posljednjeg metka, ali su je Nijemci savladali udarajući je kundacima i vezali.

Nakon trodnevnog zlostavljanja dovedena je pred podignuta vješala. Ruke su joj bile vezane telefonskim kablom, bez cipela, samo u vunenim čarapama, iscrpljena i iznemogla držala se ponosno i prkosno. Prije nego su joj natakli omču na vrat, uzviknula je: Živjela Komunistička partija i partizani! Bori se, narode, za svoju slobodu, ne daj se zlikovcima u ruke! Mene neka ubiju, imaće ko da me osveti! SS pukovnik Schmidhuber je 11. februara 1943. godine dobio od svojih potčinjenih izvještaj o egzekuciji: „Banditkinja, obješena u Bosanskoj Krupi, ispoljila neviđeni inat“. Imala je tada samo 17 godina.

Narodnom heroinom je proglašena 20. decembra 1951. godine.

Dragica Pravica (1919 – 1942)

Rođena je 1919. godine u selu Bjelača kod Trebinja, u imućnoj seoskoj porodici. Nakon završene gimnazije u Dubrovniku pridružuje se naprednom omladinskom pokretu, a za vrijeme studija na Filozofskom fakultetu u Beogradu učestvuje u političkim akcijama napredne studentske omladine i SKOJ-a.  Isticala se na demonstracijama i brojnim studentskim akcijama.  Nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije priprema se za oružanu borbu: prikuplja oružje, formira prve partizanske jedinice, a aktivno učestvuje i u oružanim akcijama.

Dragica Pravica

U Komunističku partiju Jugoslavije ulazi u ljeto 1940, a potom se vraća u rodni kraj. U Trebinju je rukovodila političkim radom koji se ticao omladine i žena, a u NOB-u obavlja niz dužnosti: sekretarka je Sreskog komiteta SKOJ-a za Trebinje, članica odbora AFŽ-a...

Uhapsili su je četnici početkom juna 1942. godine i predali italijanskim fašistima. U zloglasnom zatvoru Kazbek u Dubrovniku mučena je četiri dana, ali je Italijani, ne mogavši iznuditi priznanje, vraćaju četnicima. U četničkom zatvoru u Ljubomiru kraj Trebinja mučena je desetak dana najstrašnijim mukama: bičevana do krvi, palili su joj kožu i kosu, zalivali rane solju. Kad joj je četnički komandant rekao da moli za milost polumrtva se podigla i pljunula ga u lice. Odmah je bila strijeljana zajedno sa bratom 1942. godine.

Dragica Pravica je jedna od prvih žena koje su proglašene narodnim heroinama, 8. juna 1945. godine.

Radojka Lakić (1917 – 1941)

Rođena je 1917. godine u Skender-Vakufu. Njen otac, seoski učitelj je često mijenjao radnu sredinu, tako da je osnovnu i srednju školu pohađala u više gradova: u Zvorniku, Biljenini, Sarajevu, Šapcu... Još dok je pohađala bijeljinsku gimnaziju, pridružuje se revolucionarnom omladinskom pokretu, a 1935. postaje članica Saveza komunističke omladine Jugoslavije. U Beogradu upisuje prvo Tehnološki fakultet, a potom se prebacuje na Filozofski. Uskoro postaje i članica Komunističke partije Jugoslavije, 1937. godine.

Radojka Lakić

Zbog nerazumijevanja roditelja za njen revolucionarni rad, odbija njihovu finansijsku pomoć, te se zbog teške materijalne situacije zapošljava u pošti u Beogradu. Na početku rata radi kao ilegalka u Sarajevu, a od policije se sakriva prerušena u muslimanku pod zarom, često mijenjajući stanove i koristeći lažna imena.

Početkom septembra 1941. tako prerušena, uhapšena je na ulici pod imenom Marije Hodak. U ustaškom zatvoru iako mučena, ništa nije priznala, te je na Prijekom sudu osuđena na smrt. Strijeljana je 1941. godine na Vracama, ali se i tada podsmjehnula svojim dželatima i još jednom iskazala svoju nevjerovatnu hrabrost. Sahranjena je u Grobnici narodnih heroja u spomen-parku Vraca, a na mjestu njenog pogubljenja podignuta je spomen-ploča.

Narodnom heroinom je proglašena 8. juna 1945. godine.