Monika Ponjavić: Oskar 2019 ili kulturna politika korektnosti

Povod za ovaj tekst nisu toliko same nominacije, koliko dva presedana koja su sa ovim nominacijama došla u prvi plan kada su nagrade Akademije, popularnog naziva Oskar, u pitanju.

Piše: Monika Ponjević, za Radiosarajevo.ba 

Riječ je, naravno, o nominacijama u najvažnijoj kategoriji, u kategoriji za Najbolji film, te o filmovima “Crni panter” (Black Panther) i “Roma” (Roma), prvom superherojskom filmu i prvom filmu u produkciji “striming” servisa. Kako je do toga došlo i šta nam to govori o budućnosti ovog diskursa u sljedećih nekoliko redova…

O OSKARIMA, PRAVILIMA I NAČINU GLASANJA

Oskari, odnosno Nagrade Akademije prema zaslugama (Academy Awards of Merit), podrazumijevaju godišnje nagrade koje početkom godine, a za prethodnu, dodjeljuje Akademija filmskih umjetnosti i nauka (Academy of Motion Picture Arts and Science), locirana u Beverli Hilsu, Kalifornija. Cilj ovih nagrada, koje traju od 1929.  godine, jeste prepoznati dostignuća u filmskoj industriji. Između ostalog, nagrade se dijele u 24 kategorije, s tim da je u avgustu najavljeno proširenje za jednu kategoriju – izuzetno dostignuće u oblasti popularnog filma – međutim, nakon brojnih negativnih komentara, od ove odluke se odustalo, što je, naposlijetku, direktno uticalo na to da “Crni panter” i dobije nominaciju za najbolji film 2018. godine.

Da bi imao pravo na nagradu u datoj godini, film prije svega mora biti javno izložen i prikazan u periodu od minimalno sedam dana i naplaćen. Izlaganje se mora održati u komercijalnom bioskopu u Los Anđelesu, u periodu od 1. januara do 31. decembra godine za koju je nominovan. Izuzeci ovog pravila uključuju filmove nominovane u kategoriji Najboljeg stranog filma, koji se podnose od strane zemlje njihovog porijekla, te samim tim ne moraju biti prikazani u Sjedinjenim Američkim Državama. Dokumentarni i kratkometražni filmovi takođe podliježu nešto drugačijim pravilima i zvanično ih predaju njihovi producenti, dok su umjetnici koji se takmiče u oblasti muzike dužni da svoja djela predaju putem zvaničnog obrasca.

Samo članovi Akademije za filmsku umjetnost i nauku mogu nominovati i glasati za kandidate za Oskara. Akademija je podijeljena i organizovana prema različitim granama filmske produkcije, a nominovane u svakoj kategoriji nagrada biraju članovi odgovarajuće grane, što znači da reditelji imenuju reditelje, pisci pisce itd. Međutim, kada je riječ o kategoriji Najbolji film, svi članovi Akademije nominuju kandidata i glasaju, čime se dobija pobjednik.

KRATKA ISTORIJA PROMJENE

Do prije dvije godine broj članova Akademije je iznosio 6000 (danas iznosi 9300), a njegova struktura je uglavnom podrazumijevala bijele, starije muškarce. Nakon trenda na tviteru #OscarSoWhite, te uz incijativu predsjednice Akademije Šeril Bun Ajzaks (Cheryl Boone Isaacs) da se u Akademiju primi još nekoliko hiljada novih, kulturno raznolikih članova, te da se penzionišu članovi neaktivni u industriji, došlo se do velike promjene koja će značajno uticati na način na koji Akademija razmišlja i glasa.

Te prve godine nominaciju za Najbolji film dobila je “Mjesečina” (Moonlight) Berija Dženkinsa, a već sljedeće “Zovi me svojim imenom” (Call me by your name) Luke Gvadanjina i “Bježi!” (Get Out) Džordana Pila, mali filmovi koji nekoliko godina ranije ne bi imali nikakvu šansu, jer nisu takozvani “oskarovski materijal”. Glasačko tijelo, kao važan generator ovih promjena, bi možda ipak ostalo inertno da nešto ranije nije došlo i do proširenja broja nominovanih, što implicira da korijen svega zapravo treba potražiti nekih deset godina ranije, u, neki bi čak rekli istorijskom, trenutku kada Nolanov “Mračni vitez” (The Dark Knight) nije, i pored osam (što je u to vrijeme bio rekord za film o Betmenu), dobio očekivane nominacije za Najbolji film i Najbolju režiju.

Halabuka i prašina koja se te godine digla oko izostavljanja “Mračnog viteza” izazvala je paniku unutar Akademije koja je već sljedeće godine, tokom 82. izdanja Oskara, uvela drastične izmjene u kategoriji Najboljeg filma, koji je skočio sa 5 na 10 mogućih kandidata. U svojim zvaničnim izjavama Akademija nikada nije spomenula “Mračnog viteza”. Naprotiv. Umjesto toga, pozvala se na nostalgični povratak zlatnom dobu Holivuda. Nostalgija naravno nije bila u korijenu ove odluke, posebno uzevši u obzir pritisak pod kojim se Akademija ovih nekoliko godina nalazila zbog ignorisanja blokbastera, ali i akcija i komedija, te zbog veličanja filmova “za koje niko nije čuo”. Odluka da se lista nominovanih proširi bila je jasna poruka da je Akademija spremna da odgovori na kritiku i otvori prostor neophodan za filmove koji nisu nužno biografske priče, ratni filmovi, drame i filmovi Stivena Spilberga. Međutim, za priznanje jednom superherojskom filmu proći će još tačno deset godina.

KAKO AKADEMIJA SVOJIM ODLUKAMA POMJERA GRANICE I DA LI TO RADI?

Vijest o nominovanju “Crnog pantera” u kategoriji za Najbolji film odjeknula je internetom. Naslovi u superlativu koji slave pobjedu ne samo Marvela i superherojskih filmova, nego i kulturne raznolikosti, koja je, navodno, sa “Crnim panterom” došla na velike ekrane, preplavili su portale, blogove, kanale i društvene mreže. Međutim, i u jednom i u drugom slučaju, pobjeda je suštinski Pirova.

Niti je kulturna raznolikost došla sa “Crnim panterom” (sjetimo se “Mjesečine”, “Bježi!”, “Selme”, “12 godina rob”, “Dragocjene”, “Ograda” …) niti je “Crni panter” najbolji superherojski film da bi mu se ovakva pažnja ukazala. Jedino za šta je “Crni panter” u principu napravio presedan jeste da je superherojski film prvi put nominovan za Najbolji film. I ništa više. “Mračni vitez”, “Logan”, “Nesalomivi” (Unbreakable), pa čak i “Tor: Ragnarok” (Thor: Ragnarok), “Čuvari Galaksije”(Guardians of the Galaxy) ili “Osvetnici” (Avengers) su svi redom bolji i kvalitetniji filmovi od “Crnog pantera”, a na kraju krajeva i zabavniji, što je ovom žanru ipak jedna od glavnih karakteristika. Istina, premisa “Crnog pantera” počiva na ideji izolovane afričke zajednice koja se usljed izolacije sačuvala od agresije bijelaca i kao takva uspjela razviti civilizaciju napredniju od bilo čega znanog savremenom čovjeku.

Poruka koja se ovim putem šalje je nedvosmislena. I važna je. I osnovni je razlog zbog čega je ovaj, a ne neki drugi, superherojski film ušao u istoriju. Pored toga, kompletna ekipa, umjetnička i tehnička, sastavljena je iz reda Afro-Amerikanaca, što je takođe presedan, te je u tom smislu “Crni panter” djelo koje uistinu slavi kulturnu raznolikost, jedne rase. Međutim, ono što se zaboravlja jeste da ni ovo nije nešto posebno novo, sjetimo se samo simpatičnog filma The Meteor Man iz 1993. o crnom superheroju iz komšiluka, filmu koji je ovaj žanr shvatio ipak kao zabavu, a ne neku platformu za trendovski aktivizam, Luka Kejdža (Luke Cage) i mnoštvo drugih, koji se prosto nisu pojavili u trenutku odgovarajućem za takvu vrstu medijskog spina.

Samim tim, kada bismo morali podvući crtu i izvući zaključak, on bi se sveo na jednu tužnu činjenicu, a to je da ova nominacija, koliko god bila važna za film, za narod koji predstavlja ili za raznolikost kojoj se teži, nema ama baš nikakve veze sa “Crnim panterom” ili sa kvalitetom istog. Jedino što je na kraju važno jeste politička korektnost koja Afro-Amerikance, da ne kažem crnce, gura u prvi plan, jer, ko god bi se okuražio i javno izjavio da je “Crni panter” prosječni film koji slavi kič, šund i holivudsku patetiku bio bi stavljen na stub srama i okarakterisan rasistom. I to je problem. Samim tim, veličanjem “Crnog pantera”, dajući mu istorijsku ulogu prvog superherojskog filma nominovanog za Oskara u kategoriji Najbolji film učinjena je medvjeđa usluga filmu kao medijumu, zbog čega je kvalitet sada, više nego ikada ranije, doveden u veliko pitanje. Jer, kada se u ovoj kategoriji od svih filmova koji su izašli 2018. godine pronađu “Crni panter”, “Boemska rapsodija” i “Porok”, ono što ostaje jeste gorak okus u ustima i ćutanje. Nema se tu šta više reći.

ROMA, FILM SA NETFLIXA 

 Sa druge strane imamo “Romu”, posljednji film Alfonsa Kuarona koji stoji kao testament i dokaz da nisu baš sve lađe potonule. Ono što je interesantno jeste da nijedna od velikih producentskih kuća nije vjerovala u Kuaronov projekat, zbog čega je sam autor, i pored svojih dosadašnjih uspjeha, bio prisiljen da se obrati Netfliksu, koji, po svemu sudeći, postaje ključan faktor u generisanju novog kvalitetnog sadržaja, kako za male, tako i za velike ekrane. Njihovo povjerenje u Kuarona višestruko se isplatilo, jer je “Roma”, pored toga što je odnijela “Zlatnog lava” za najbolji film, što je u trci za brojne druge važne nagrade (Golden Globes, Academy Awards…) i što se nalazi na listama brojnih filmskih kritičara kao jedan od najboljih filmova za 2018. godinu, zapravo vizuelna poslastica velikih ideja, čiji su dualizam i grandioznost vješto upakovani u intimnu priču o jednoj porodici.

Sa ukupno deset nominacija, “Roma” je takođe prvi film u produkciji Netfliksa, striming servisa, koja je zaradila ne samo nominaciju za Najbolji film, nego i za Režiju, Glavnu žensku ulogu, Sporednu žensku ulogu, Originalni scenario, Strani film, Fotografiju, Scenski dizajn/Scenografiju, Montažu zvuka i Miks zvuka, što je zapravo istorijski uspjeh, iako ovo ipak nije prvi Netfliksov film prepoznat od strane Akademije (“Mudbound” iz 2017. je prvi, ali on nije zaradio glavnu nominaciju, a tu su i “The Square”, te “Beasts of No Nation”). Šta to znači za budućnost filma i bioskopskog prikazivanja (jer je “Roma”, i pored prikazivanja u odabranim bioskopima, ipak film namijenjen za gledanje na malim ekranima putem Netfliks platforme), ostaje da se vidi. Posebno u slučaju da kući odnese najvažniju nagradu, što je malo vjerovatno, jer, iako je Kuaronovo remek-djelo u kategoriji Najboljeg filma, uz Lantimosovu “Miljenicu” (The Favourite), de fakto najbolji film, nagrada će otići negdje drugdje, jer je “Roma” em crno-bijeli, em strani film, em na stranom jeziku, em u produkciji ni manje ni više nego Netfliksa, em nije striktno o bijelcima.

I kada se stvari postave na tako jasan i direktan način, a u kontekstu kulturne raznolikosti i kulturne politike koju Akademija svojim novim potezima potencira, postaje jasno da je sve zapravo privid i laž, te da od kulturne politike koja pomjera granice i pobjede kulturne raznolikosti ove godine nećemo vidjeti ni k.

P.S. Da je kojim slučajem “Mračni vitez” bio nominovan te davne 2009. godine, u nizu ponuđenih (“Milk”, “The Reader”, “Curious Case of Benjamin Button”, “Slumdog Millionaire”, “Frost/Nixon”) bio bi to moj apsolutni favorit jer je ipak “Mračni vitez” film koji je pomjerio granice unutar svog zadatog žanra koji itekako zaslužuje da bude prepoznat. Ovako, ništa…