Bijes prema bankama se isplatio

Islanđani koji su zasuli kamenicama zgradu vlade 2009. zahtijevajući od svojih lidera i bankara objašnjenja za ekonomsku krizu i finansijski kolaps danas prikupljaju koristi svog bijesa, piše Bloomberg, prenose E-novine.

Od kraja 2008., islandske banke su oprostile dug koji iznosi 13 odsto nacionalnog bruto domaćeg proizvoda, ublažavajući na taj način teret duga za više od četvrtine populacije, navodi se u izvještaju Islandskog udruženja za finansijske usluge.

“Možemo slobodno reći da Island drži svjetski rekord po olakšicama u isplati dugova po broju stanovnika”, kaže Lars Kristensen, šef za sektor novih tržišta Danske banke u Kopenhagenu. “Island je pratio školski primjer šta se radi tokom krize. Svaki ekonomista bi se složio sa tim”.

Napori Islanda da se oporavi od 2008. godine, kada su banke u zemlji dugovale 85 milijardi dolara, pokazali su se uspješnim. Islandska ekonomija će po svom rastu ove godine prerasti eurozonu i prosjek u razvijenom svijetu, procjenuje Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD). 

Ne žele u EU

Danas gotovo isto košta osiguranje od islandskog bankrota kao i od neispunjavanja kreditnih obaveza Belgije. Većina istraživanja danas pokazuju da Islanđani ne žele u Evropsku uniju, gde dužnička kriza traje već tri godine. Islandska domaćinstva su bila pomognuta sporazumom između vlade i banaka, koje su i dalje dijelom pod kontrolom države, opraštanjem dugova ako su iznosili više od 110 odsto vrijednosti ukupne imovine jedne porodice.

Povrh svega toga, Vrhovni sud je u junu 2010. donio presudu da su dugovi indeksirani u stranoj valuti ilegalni, što znači da domaćinstva više ne moraju da pokrivaju gubitke domaće valute.

“Lekcija koja treba da se nauči iz islandske krize je to da ako druge zemlje žele da otpišu dio duga, one moraju da pogledaju koliko je sporazum o 110 procenata bio uspješan ovdje”, kaže Torolfur Matijason, profesor ekonomije sa Islandskom univerzitetu u Rejkjaviku. 

Bez pomoći, vlasnici kuća i stanova ne bi izdržali pod teretom kredita nakon što je odnos duga prema primanjima porastao na 240 odsto 2008. godine, kaže Matijason. Islandska ekonomija vrijedna 13 milijardi dolara, koja je potonula za 6,7 odsto 2009., porasla je 2,9 odsto prošle godine i nastaviće da raste za 2,4 procenata ove i sledeće, procenjuje OECD. Eurozona će porasti samo 0,2 odsto ove godine, procjene su ekonomista.  

Rejting agencija Fitch Islandu je podigla rejting, tako da ta ostrvska zemlja nakon najgoreg mogućeg statusa i vanjskog duga od 50 milijardi eura sada ima stabilnu prognozu. Ista agencija je u svom izvještaju navela da su neobične krizne mjere rezultirale uspjehom u slučaju Islanda.

Neobičan pristup krizi

Islandski pristup suočavanja sa krizom je stavio potrebe stanovništva ispred tržišta na svakom koraku. Onoga trenutka kada je u oktobru 2008. postalo jasno da su islandske banke u neslućenim problemima, vlada je bila prinuđena da interveniše, zaštiti domaće račune i ostavi strane kreditore na cjedilu.   

Centralna banka je uvela kontrolu kapitala kako bi spriječila devalvaciju krune, a nove banke pod kontrolom države su nastale iz ostataka onih koje su propale.

Po navodima Kristijana Kristijansona, portparola Landsbankinn hf, suma koju su banke otpisale je vjerovatno veća od 196,4 milijardi kruna (1,6 milijardi dolara) kako procjenjuje Islandsko udruženje za finansijske usluge, pošto njihovi podaci uključuju samo olakšice pri otplati dugova zahtijevane od strane sudova ili vlade.

Kao prethodnica Occupy Wall Street pokretu i protestima protiv mjera štednje širom Evrope, Islanđani su izašli na ulice nakon ekonomskog kolapsa 2008. Protesti su eskalirali početkom 2009. sukobima sa policijom i bacanjem kamenja na parlament i kancelariju tadašnjeg premijera Geara Hardea. Parlament i dalje odlučuje da li da odobri optužnicu podignutu protiv Hardea u septembru 2009. godine zbog njegove uloge u krizi.

Nova koalicija, predvođena socijaldemokratskom premijerkom Johanom Sigurdardotir, je izglasana početkom 2009. Vlasti danas istražuju većinu protagonista bankarskog kraha.

Specijalni islandski tužilac je rekao da je podnio optužnice protiv više od 90 osoba, dok se više od 200 njih, uključujući bivše izvršne direktore tri najveće banke, suočava sa krivičnim prijavama.

Larus Velding, bivši CEO Glitnir Bank hf, nekada druge najveće islandske banke, je optužen u decembru za davanje ilegalnih pozajmica i sada čeka suđenje. Bivši CEO Landsbanki Islands hf, Sigurjon Arnason, u samici se priprema za suđenje.