Nekada velika kolonijalna sila

Republika Portugal ili (portugalski: Portugal - República Portuguesa) je republika na zapadu i jugozapadu Iberijskog poluostrva u jugozapadnoj Evropi, i najzapadnija je zemlja kontinentalne Evrope. Portugal graniči sa Španijom na sjeveru i istoku, a na zapadu i jugu izlazi na Atlantski ocean. Osim toga, u sastav Portugala ulaze dva arhipelaga u Atlantiku, Azori (Açores) i Madeira (Madeira).

Van den Elshout: Imigranti iz portugalskih kolonija
Portugalska moda: Fatima Lopes

Ukupna površina zemlje je 92.391 km2, a naseljava je 10.627.250 stanovnika. Zvanični jezik je portugalski, glavni grad Lisabon a valuta euro. Portugal je Evropskoj uniji pristupio 1986. godine.

Velika kolonijalna sila

Prostorima Portugala tokom historije prošli su i zadržali se mnogi narodi i civilizacije: Iberi, Kelti, Feničani i Kartaginjani, Grci, germanska plemena (Svevi i Vizigoti) i Mavari svojim kulturama ostavili su traga u ovoj zemlji.

Ime Portugal, samo po sebi otkriva dijelove rane historije ove zemlje - ono potiče od rimskog imena Portus Cale, moguće mješavine grčkog i latinskog imena koje znači „Lijepa luka“, ili čak mješavine keltskog i latinskog, ili mješavine feničanskog i latinskog.


Grb Portugala

Portugal se, kao nezavisna država, prvi put pojavio tokom srednjeg vijeka (1179), a svoj uticaj uvećao je i proširio tokom 15. i 16. vijeka, u doba velikih geografskih otkrića postavši velika ekonomska, politička i kulturna sila i stvorivši veliku Portugalsku imperiju koja se prostirala od Brazila, preko Afrike, Indije i Kine, do Istočnog Timora u Indoneziji. Portugal je bio svjetska sila u doba otkrića, jer su portugalski moreplovci otkrili pomorski put do Amerike, Afrike, Indije i dalekog Istoka. Krajem XVI veijka(1580), Portugal je prvi put u historiji izgubio nezavisnost, našavši se pod vlašću Španije čime je počelo propadanje Portugala kao velesile. I poslije ponovnog uspostavljanja nezavisnosti (1640) Portugal je nastavio da gubi ekonomsku i političku moć, i to zbog niza događaja kao što su zemljotres u Lisabonu 1755, Napoleonova osvajanja, nezavisnost Brazila (1822) i građanski rat između apsolutista i liberala. Godine 1910. zbačena je monarhija. Dobar dio ХХ vijeka, (1927-1974) Portugal je proveo pod desničarskom diktaturom. Dana 25. aprila 1974, lijevo orijentisani vojni puč zvani „Revolucija karanfila“ zbacio je represivni režim poslije čega je zemlja prošla kroz velike demokratske reforme. Godine 1975, Portugal je dao nezavisnost svojim preostalim kolonijama. Portugal je jedan od osnivača NATO-a a od 1986. član je Evropske ekonomske zajednice, današnje Evropske unije.


Portugalska prijestolnica

Najzapadnija zemlja Evrope

Portugal zauzima zapadni dio Pirinejskog poluostrva na jugozapadu Evrope, između Atlantskog okeana i Španije. Po svom položaju Portugal je izrazito atlantska zemlja. Sa površinom od 92.391 spada među najmanje zemlje u Evropi. U državi živi oko 10.500.000 stanovnika, pa gustina naseljenosti iznosi 114 st/km2. Krajnja zapadna tačka, koja je istovremeno krajnja zapadna tačka kontinentalnog dijela Evrope, je rt Roka, dok krajnju istočnu tačku čini mjesto Miranda do Douro. Sa obala Portugala kretale su brojne istraživačke ekspedicije oko Afrike prema Indiji (Vasco de Gama), oko sveta (Magellan), i prema Južnoj Americi. Kao značajna pomorska sila u prošlosti je stekla veliku prekooceansku imperiju. U sastav Portugala ulaze atlantska ostrva Madeira i Azori.

Ugodna klima

U Portugalu razlikujemo dvije vrste klime: oceansku i mediteransku.

Na severu Portugala, pod uticajem Atlantika, zastupljena je oceanska klima. Karakterišu je blage zime i leta vlažnija i ne tako žarka kao na jugu. Planine na sjeverozapadu grade kišnu barijeru oblacima sa Atlantika, pa primaju i više od 1000 mm kiše godišnje.

U južnom dijelu zemlje preovladavaju uticaji s Mediterana, pa on ima sušniju klimu od sjevernog Portugala. Ovdje su zastupljena žarka i sušna leta i blage ali vlažne zime sa srednjom januarskom temperaturom od 10°S. Godišnja količina padavina ne prelazi 400 - 500 mm.

Težak put portugalske privrede

Portugalska ekonomija je teško trpjela zbog revolucije 1974. godine kao i zbog kolonijalnog rata u Africi i gubitka prihoda iz kolonija. Oporavak zemlje, koji je sada u toku, potaknut je članstvom u Evropskoj uniji. Poljoprivreda čija je proizvodnja slaba, zapošljava jedva četvrtinu aktivnog stanovništva. Mala gazdinstva polikulture (kukuruz, krompir, vino) nasuprot su onim, jako rasprostranjenim na jugu (žitarice, uzgoj ovaca i goveda). Zemlja izvozi vino, povrće i voće, drvo i plutu, ali zato uvozi žitarice i ribu. Industrijski sektor se razvio. Tekstilna industrija prednjači sa četvrtinom zaposlenih u industriji, a zatim slede konfekcijska industrija, metalurgija, montaža automobila, elektronska, kožna, drvna i prehrambena industrija. Turizam i odlazak u emigraciju ne dovodi u ravnotežu balans isplata. Uvoz uveliko prevazilazi izvoz, i zemlja je u dugovima. Stopa nezaposlenosti je još uvijek relativno niska, ali je inflacija visoka. Ulazeći početkom 1986. u Evropsku ekonomsku zajednicu, Portugal je našla svoje trgovinske partnere, koji igraju važnu ulogu u uvozu.

Pretežno poljoprivredna ekonomija Portugala ima srazmjerno nisku proizvodnju. Mali seoski posjedi na severu ograničavaju mogućnost uvođenja modernih metoda. Veliki posjedi su na jugu zemlje (latifundija) nacionalizovani 1975. godine, ali još nisu modernizovani. Glavni proizvodi su pšenica i kukuruz, ali se svejedno velike količine još uvijek moraju uvoziti. Od voća se ističe rod smokve i masline. Vino je uz paradajz i pluto, najvažnija izvozna roba. Također se izvozi drvna građa i pulpa.

Portugal ima male zalihe energije. Uvoze se plin i nafta, a glavni dio električne energije daju hidroelektrane. Izvoze se male količine volframa, bakarnog pirita i kaolina. Manufaktura dobija na važnosti. Teška industrija uglavnom brodogradilišta u Lisabonu, stradala je zbog pada potražnje. Najvažnije grane lake industrije su ujedno i izvozne grane, prerada duhana, konzerviranje ribe, te izrada crepova, odjevnih predmeta, tekstila i papira.


Savremene portugalske željenice

Saobraćaj

Željezničke pruge povezuju najveći dio zemlje i sada se unapređuju. Elektrificirane su sve pruge kojima se povezuju veći gradovi. Glavne vazdušne luke su Portela de Sakavej kraj Lisabona, i Porto i Faro u Algarvu. Portugal ima veliku trgovačku flotu. Radio i televizija su nacionalizovani 1975. godine, a uobičajen je prijem satelitskih televizijskih programa iz drugih evropskih zemalja. Postoje i dvije nacionalne privatne televizije. Cenzura je ukinuta ustavom 1976. godine.

Velike migracije u mirnodopskom periodu

Portugalski narod je homogena grupa tipično mediteranskog izgleda. U državi živi oko 10.400.000 stanovnika, a gustina naseljenosti iznosi 113 st/km2. Najveći dio stanovništva države čine Portugalci 99,5%, dok na Brazilce, Špance i Engleze otpada ukupno 0,5%. Posljednjih decenija veliki je priliv imigranata iz bivših kolonija iz Afrike, Brazila, i odnedavna iz istočne Evrope, posebno iz Ukrajine, Moldavije, Rumunije, i Rusije. Znatno je veća u priobalju Atlantika. Prirodni uslovi za razvoj poljoprivrede su sve povoljniji, ali bitnu važnost imaju i drugi faktori, prije svega činjenica da se tu nalaze dva velika grada Porto i Lisabon, gdje je koncentriran najveći dio portugalske industrije. Prema statističkim podacima, u ogromnim aglomeracijama Lisabona i Porta živi jedna trećina stanovništva.

Duboka ekonomska i politička kriza (raspadanje kolonijalnog sistema, a upravo Portugal je bio posljednja evropska kolonijalistička zemlja) praćena je najvećom stopom emigracije, tako da je sedamdesetih godina broj stanovnika pao sa 8.889.400 na 8.663.200 stanovnika, tj. za 2,54%. Posebno iznenađujuća je činjenica što se to dogodilo u relativno mirnom razdoblju evropske historije, pa je to jedinstven primjer u svetu da je smanjen broj stanovnika jedne zemlje u periodu kad nije bilo svjetskog rata.

Nepovoljnost prirodnih uslova i malena portugalska teritorija s jedne, te velik prirodni priraštaj, a time i porast radne snage, što povećava nezaposlenost, s druge strane uzrok su viševjekovnih vanjskih migracija. Odlazak na rad, ustvari, bijeg u inostranstvo, za mnoge je bio spas od vojne obaveze i neizvjesne budućnosti. Migracije su se uglavnom kretale prema ostalim zapadnoevropskim zemljama i preko mora u Brazil i SAD.

Krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina populacijske neprilike su se veoma pogoršale. Bivše kolonije nije napustio samo upravni aparat, nego se s njim vratila u maticu zemlju i većina ostalih portugalskih kolonizatora, pa je u tom periodu Portugal imala milion povratnika, što znaci da su oko 11% stanovništva zemlje bile izbjeglice. Doseljenici iz bivših kolonija žive uglavnom u Lisabonu i Portu.

Današnje stanovništvo

Do prije nekoliko godina stanovništvo Portugala ubrajalo se u biološki najaktivnije stanovništvo u Evropi, što znači da su stope nataliteta, mortaliteta i prirodni priraštaj bile relativno visoke. Stopa nataliteta iznosila je od 16 - 33 promila. U pojedinim distriktima. Međutim, stopa nataliteta, iako je dugo vremena bila visoka, danas je niska i iznosi 12 promila .

Što se tiče starosne strukture, dobna piramida je dugo vremena bila pravilna sa širokom bazom koja se postepeno prema gore sužavala. Danas, međutim, dobna struktura, odnosno piramida portugalskog stanovništva postaje sve kompleksnija, odnosno nepravilnija. Naglo smanjivanje stope nataliteta odrazilo se u sužavanju osnove, tako da raste dio starijih dobnih grupa, a posebno je izraženo smanjivanje dijela zrelog stanovništva, koje je najviše zahvaćeno vanjskim migracijama.

Za razliku od većine ostalih evropskih zemalja, gubici u oba svjetska rata, pa ni kolonijalni rat u Angoli i Mozambiku, nisu se odrazili na dobnoj strukturi.

Iz dobne strukture primjećuje se, također, da je odnos muškog i ženskog stanovništva relativno jednak, jer većina portugalskih emigranata odlazi na rad zajedno sa suprugama i djecom.

Vjerska struktura je sljedeća: rimokatolici čine 97%, protestanti 1%, a ostali 2% stanovništva.

wikipedia/radiosarajevo.ba