FOTO: Sarajevski tramvaji kroz vrijeme

Godina je 1885, austrijske vlasti su u Sarajevu i nakon izgradnje stare željezničke stanice (1882.) dolaze na ideju da uspostave kolski saobraćaj. Sredstvo javnog prijevoza bi bio tramvaj koji će po uskotračnim šinama vući konj. S obzirom na to da je željeznička stanica udaljena tri kilometra od centra grada, sva roba koja kotira željeznicama prenosi se teretnim kolima. Kako je to otežavalo saobraćaj, Zemaljska vlada odlučuje otpočeti radove (27. 8. 1884. ) na izgradnji kolske trase do samog centra grada.

Piše: Srećko Ignjatović, Photogalerija.com

Ono što dodatno utječe na uvođenje kolskog tramvaja pored prijevoza ljudi, roba i građevinskog materijala, jeste gradnja Katedrale (1884. – 1887.), te zgrada Zemaljske vlade (1884. – 1886.). Ulica Vaske Miskina, sadašnja Ferhadija dobiva Gradsku tramvajsku kolodvor. Kolodvor je smješten na trgu Oslobođenja – Alija Izetbegović, preciznije od ugla ispred Tržnice Markale (njem. Markthalle), pa sve do srpske nar. Osnovne škole ( danas Ekonomski fakultet) koji je srušen 1938. i 1939. godine. U Strossmayerovoj ulici je izgrađena remiza koja predstavlja štalu za konje i sklonište za tramvaj.

Zvanično, prvi tramvaj je pušten u saobraćaj 1.1.1885. godine. Četiri kola specijalno opremljena za ovu priliku stoje pred stanicom u Ferhadiji, a pred njima skup koji čine zemaljski poglavar Ivan baron Appel, predstojnici Zemaljske vlade, Gradsko poglavarstvo i mnoštvo građana.

Cijela ova svita zatim sjeda u drveni vagon – tramvaj upregnut u konja bijelca i za trinaest minuta se odvozi do uske željezničke stanice. Gradonačelnik Mustafa beg Fadilpašić u ime grada i njegovovog budućeg napretka, traži od poglavara Appela da se prenesu posebni izrazi zahvalnosti ministru finansija i upravniku Bosne i Hercegovine, Benjaminu Kalaju. Odmah nakon otvaranja otpočinje saobraćaj, a kondukter, koji je po posebnim propisima gradske vlade bio “pristojno odjeven“, pozva svoje prve putnike. Nakon što se tramvaj u kojeg je moglo stati 28 ljudi napuni, zvonce zazvoni „tramvajdžija“, John Hanke potjera svog bijelca po šinama prema Marijin Dvoru.

Prva tramvajska pruga u Sarajevu bila je duga 3,1 kilometar, a počinjala je od današnjeg Ekonomskog fakulteta, pružala se Ferhadijom i dalje glavnom gradskom ulicom Ćemalušom (današnjom Titovom), preko Marijin Dvora i završavala na uskoj željezničkoj stanici. Tramvajska karta bila je tamnocrvene boje, ispisana na srpskohrvatskom, njemačkom i turskom jeziku i koštala 5 krajcera.

Od kolskog do električnog tramvajskog saobraćaja

1894. i 1895. – Sagrađena električna centrala (na Hisetima), a poslije i dodatno proširena.

1895. – Sarajevo dobiva prvu električnu rasvjetu

3. i 4. april 1895. – Sarajevo svijetli u punom sjaju uz pomoć žarulja, te na glavnim ulicama su instalirane po 18 lampi na luk, tzv. Bogen – lampe.

1910. – Provedena struja do Ilidže

1917. – Podignuta hidrocentrala na Hridu

1892. – Pruga se proširuje izgradnjom kraka na relaciji od Marijin Dvora do Latinske ćuprije (Principov most)

1. maja 1895. – Uvođenjem električne struje, elektrificirana je mreža od željezničke stanice do Latinske ćuprije dužinom od 5,1 km, i tada je uveden prvi električni tramvaj

1. juna 1895. – Električni pogon se uvodi, i to na Ćemalušinoj pruzi (Marijin Dvor – Zemaljska banka / nekadašnji SDK, Titova ulica)

1897. – Puštena u saobraćaj kompletna pruga od Fabrike duhana (Marijin Dvor) do Vijećnice obalom rijeke Miljacke (dužina 2025 m)

1. april 1898. – Puštena pruga od Zemaljske banke (Gornjom Ćemalušom) do Katedrale, ali samo za prijevoz putnika, dok je dio pruge koja se pružala Ferhadijom ostala za prijevoz robe

1918. – Ukupna dužina tramvajskih šina do ove godine iznosi 5,7 km, a kolski park sastoji se od tri električne lokomotive za teret, trinaest kola s motorom i sedam prikolica.

1923. – Izgradnjom pruge od Katedrale do Vijećnice dužinom od 788 m, stvorena je kružna tramvajska linija kroz grad

1924. – Izrađen drugi kolosijek (dvokolosiječna pruga) od Marijin Dvora do stare željezničke stanice, tako da se novim kolosijekom otpremaju vozovi na relaciji Fabrika duhana – Ilidža – Banja Ilidža i time rastereti tramvajski saobraćaj

1924. – Ove godine je produžena i tramvajska pruga od željezničke stanice do Dolac Malte

1926. – Izgradnjom podvožnjaka na Višegradskoj pruzi, izgrađen je i nastavak pruge od Dolac Malte do Čengić Vile koji traje samo deset godina

1936. – Dionica ( D. Malta – Č. Vila ) se ukida zbog finansijskog nesudjelovanja Električnog tramvaja na remontu pruge, odnosno novog kaldrmisanja.

1952. – Izgrađen dupli kolosijek od Marijin Dvora do Nove stanice i uvedena tramvajska linija na relaciji Baščaršija – Nova željeznička stanica.

Rekonstrukcija kolosijeka i modernizacija voznog parka (1958. godina)

Tramvajska dionica Čengić Vila – Ilidža je s izgradnjom tramvajskog (normalnog 1435 mm) kolosijeka otpočela 1958. godine. Do tada su korišteni vozovi uskog kolosijeka, a od 1948. su uvedeni dvospratni autobusi „Lejland“ tzv. „Londonci“, dok je uporedo ostatak tramvajske mreže u samom gradu doveden na istu širinu kolosijeka i cijela dionica je svečano puštena u saobraćaj 28. novembra 1960. godine. Uskotračni tramvaj u Sarajevu prestaje s vožnjom 9. oktobra 1960. uz popraćeni svečani oproštaj na kojem je prisustvovalo preko 50.000 građana.

Tokom rekonstrukcije tramvajskih šina godine 1958. na 1960. izvršena je i modernizacija tramvajskog voznog parka, tako da je ugovorena nabavka 71 modernog PCC tramvaja iz Washingtona (1958. isporučeno 50, a 1962., još 21 tramvaj, remarks Washington D.C. ili popularno „vašingtonci“).

Interesantno je spomenuti da se postojećim brojem vozila nisu mogle zadovoljiti potrebe kupaca pa su radnici GSP-a vlastitim znanjem u radionici napravili zglobni tramvaj tj. dva rashodovana „solo“ tramvaja su spojili u jedan i svečano ga pustili u saobraćaj 29. novembra 1964. godine. Slijedećih godina na ovaj način napravljeno je još sedam zglobnih tramvaja.

Tokom 1966. godine pa sve do 1983. ugovorena je nabavka tramvaja marke „TATRA“ tzv. „češki tramvaji“ koji su polako iz saobraćaja potiskivali već istrošene „vašingtonce“. „Penzioniranje vašingtonaca“ se desilo pred Zimsku olimpijadu u Sarajevu 1984. godine. Kasnije, pored eksploatacije „starih tatri“, 1999. godine obnavlja se vozni park s novim češkim tramvajima marke „SATRA“, tramvajima iz Beča (2001.) marke „Lohner Type“ i tramvajima iz Amsterdama (2009.) marke „LHB“.

Pogledajte fotogaleriju sarajevskih tramvaja od samih početaka od danas. 
Osim toga, tu su i fotografije nekadašnjih tramvajskih karata i reda vožnje.