Aleksandar Milošević: BiH - država nedefinisanih građana

U suradnji s Mediacentrom, objavljujemo priče mladih novinara - polaznika radionice "Protiv margina" koja se odvijala od novembra 2009. do januara 2010 godine.

Piše: Aleksandar Milošević

Nacionalne manjine u BiH su nezakonite – da se zaključiti iz sukoba zakona i Ustava, čime se omogućava njihova legalna diskriminacija.

„...Bošnjaci, Hrvati i Srbi, kao konstitutivni narodi (u zajednici s ostalima), i građani Bosne i Hercegovine ovim utvrđuju Ustav Bosne i Hercegovine...“

Parafiranjem mirovnog ugovora u Dejtonu 1995. godine bilo je najvažnije stvoriti pravne mehanizme koji će omogućiti ravnopravnost Srba, Bošnjaka i Hrvata. Rezultat toga bh društvo pogađa i danas: mogućnost apsolutno legalne diskriminacije takozvanih „ostalih“.

Naime, niko ko nije pripadnik jednog od tri konstitutivna naroda ne može biti član Predsjedništva, predsjednik entiteta, delegat u Domu naroda Parlamentarne skupštine BiH. A i oni su građani ove države, sa svim obavezama plaćanja poreza, struje, vode, školovanja...

Ko čini „ostale“?

Odgovor na to pitanje nalazi se u Zakonu o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina, Član 3. (na snazi od 2003. godine).

„Nacionalna manjina, u skladu sa ovim zakonom, je dio stanovništva – državljana BiH koji ne pripadaju ni jednom od tri konstitutivna naroda, a sačinjavaju je ljudi istog ili sličnog etničkog porijekla, iste ili slične tradicije, običaja, vjerovanja, kulture i duhovnosti i bliske ili srodne istorije i drugih obilježja. BiH štiti položaj i ravnopravnost pripadnika nacionalnih manjina: Albanaca, Čeha, Italijana, Jevreja, Makedonaca, Roma, Ukrajinaca, Mađara, Poljaka, Slovenaca, Slovaka, Rumuna, Rusa, Rusina, Crnogoraca, Nijemaca i Turaka.“

Spisak manjinskih nacija pravljen je prema popisu stanovništva iz 1991.godine. Prema tom popisu manjine su brojale 35.660 pripadnika. Ovaj broj je danas upitan, kako zbog ratnih dešavanja i masovnih migracija, tako i zbog izjašnjavanja određenog broja građana kao Jugoslovena, Katolika, Hercegovaca, Bosanaca.

Procjena Vijeća nacionalnih manjina je da je broj pripadnika manjina između 250.000 i 300.000, a najbrojiniji su Romi (80.000 – 100.000, odnosno 33%).

U Zakonu nije precizno definisano šta je „nacionalna manjina“, niti koliki broj ljudi treba da bi neki dio stanovništva dobio taj status. Takođe se ne spominju Bosanci i Hercegovci. Naša država ne priznaje ni po Ustavu ni po Zakonu ljude koji nose obilježje njenog državljanstva.

Nezakoniti ljudi

Iako je država potpisala 15 međunarodnih sporazuma koji se tiču zaštite ljudskih prava, oni se slabo primjenjuju u praksi, a neki zakoni proistekli iz tih sporazuma su u suprotnosti sa Ustavom.

Jedan od njih je Zakon o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina. Paradoks je u sljedećem: Ustav priznaje tri konstitutivna naroda i „ostale“ bez ikakvog pomena o tome šta je nacionalna manjina i koje od njih žive u BiH. Zakon ne poznaje kategoriju „ostali“, već konkretno nabraja manjine. Kako najveći pravni akt države (Ustav) ne poznaje/priznaje Rome, Jevreje, Slovence itd. ispada da su oni – nezakoniti!

S druge strane, ovaj Zakon je proizašao iz međunarodnog, nad-ustavnog sporazuma čime nastaje dilema šta je „pravnije“. Kako bilo, neusklađenost Zakona i Ustava otvara prostor za razne zloupotrebe jer jedna osoba može biti „Bošnjak-Musliman-Bosanac“ ili „Srbin-ostali-Jugosloven“ itd. zavisno od potreba.

Nadalje, sa usvajanjem istog Zakona bilo je propisano osnivanje Vijeća nacionalnih manjina kao savjetodavnog tijela pri Parlamentarnoj skupštini BiH, i to u zakonskom roku do kraja 2005. godine. Međutim, Vijeće je osnovano tek marta 2008. godine.

Izborni zakon BiH je tek 2008. godine omogućio manjinama da imaju svoje predstavnike u opštinskoj vlasti. On propisuje barem jedno mjesto u organu opštinske vlasti ako u izbornoj jedinici nacionalna manjina učestvuje sa najmanje 3% u stanovništvu. Po popisu iz 1991, samo pet opština je ispunjavalo taj uslov.

Uz to, predlagači kandidata za predstavnike nacionalnih manjina na posljednjim lokalnim izborima (2008.) najčešće su bile političke stranke. Predstavnici udruženja manjina su zbog toga izrazili strah jer vjeruju da će stranački kandidati pratiti uputstva (naredbe) svojih političkih lidera, umjesto da rade za dobrobit „ostalih“.

Medijski prostor za manjine

Zakon o zaštiti prava pripadnika nacionalnih manjina propisuje da javni emiteri moraju bar jednom nedeljno osigurati posebnu informativnu emisiju za pripadnike nacionalnih manjina. Danas, u sva tri državna emitera, samo RTRS sedmično emituje tri emisije koje se bave temama vezanim za manjine.

Sve ostalo se svodi na izvještavanje sa kulturnih i religijskih manifestacija, koje naši sagovornici smatraju zadovoljavajućim.

Gospodin Jusić smatra da mediji s jedne strane rade na tome da se problemi nacionalnih manjina prezentiraju javnosti. Ali ističe i probleme koje uzrokuju mediji: „U većini slučajeva se prenosi negativna slika o Romima. Pozitivni primjeri se malo ili nimalo ne šire javnosti. Samim tim proširuju se stereotipi o Romima“.

Drugi problem je vezan za izvještavanje o restituciji, pogotovo imovine koja je nacionalizovana Jevrejima:“Što se tiče jevrejskih praznika, to se prati akedvatno. Međutim, što se tiče drugih aktivnosti, u segmentu u kojem potražujemo određena prava kao što je povrat imovine, tu osjećamo da smo marginalizirani“, kaže predsjednik Jevrejske opštine u Sarajevu, Boris Kožemjakin.

Problem je i u opštinskim strukturama: “U svim povratima imovine, bilo da se radi o povratu imovine samo na korištenje, bez obzira što nije gruntovno vraćena, Jevrejima nije vraćen ni jedan metar kvadratni. Prema nama se u organima javne uprave postupa kao - čekajte na to jednog dana “, rekao je Kožemjakin.

U Opštini Centar su dobili obrazloženje da su zahtjevi za povrat stanova preuranjeni. Tamo tvrde i da se zakonske odredbe za povrat imovine ne odnosi na pravna lica. „ To u zakonu apsolutno ne piše i mislimo da se radi o otuđenu imovine. To je primjer šta će se desiti i ostalim, ne samo vjeskim zajednicama, već i pravnim licima u BiH“, zaključuje Kožemjakin.

Problemi nacionalnih manjina u BiH

Finansiranje je najveći problem svih udruženja manjina u BiH. Način finansiranja udruženja manjina zavisi od opštine do opštine, odnosno, od kantona do kantona.

Opština Prnjavor je rijetki pozitivni primjer - u 2009. godini izdvojila je 40.000 maraka za aktivnosti udruženja. Za druge opštine, prema riječima gospodina Jusića, ne postoje podaci.

Novac se uglavnom dobija na osnovu projekata. Pošto ne postoje „Ministarstva manjina“ ili nešto slično, pomoć se „žica“ sa raznih strana, zavisno od vrste projekta. Vijeće manjina prihode dobija iz budžeta BiH i ono je jedino tijelo koje ima minimalan, ali siguran prihod.

U Ministarstvu prosvjete i kulture RS sredstva namjenjena manjinama za 2009. (100.000 KM) nisu do kraja raspodijeljena. Ministarstvo civilnih poslova BiH daje finansijsku podršku samo ako prihvati program kojim udruženja konkurišu.

Drugi problemi se tiču starenja i nestajanja populacije, diskriminacije u zapošljavanju (posebno Roma), vjerskih aktivnosti (nepostojanje rabina u BiH od 1968. godine), nedostatak prostorija za rad udruženja itd.

Što se tiče napada na pripadnike manjinskih naroda, postoje sporadični, izolovani incidenti. Prisutna su vrijeđanja, poneki grafit na zgradi ili crtanje kukastih krstova.

Gospodin Jusić i gospodin Stevo Havreljuk iz Saveza nacionalnih manjina RS nisu mogli navesti konkretan primjer da je neko napadnut zbog svoje nacionalne pripadnosti.

U školama je bilo takvih slučajeva, ali druga djeca su branila svoje drugove :“Mnogi su mi rekli da su ih zaštitili učenici koji sjede s njima u klupi“, rekao je Kožemjakin.

Sva trojica se slažu da je uzrok nasilja „nedostatak međusobne tolerancije, razumijevanja, te prisustvo predrasuda“.

Evropa opominje

Odnos države BiH prema manjinama dobio je i sudsku potvrdu u Strazburu. Na osnovu tužbe koju su podnijeli Jevrej Jakob Finci i Rom Dervo Sejdić, Evropski sud za ljudska prava donio je 22. decembra 2009. presudu kojom osuđuje BiH zbog diskriminirajućeg odnosa prema Jevrejima i Romima.

Sasvim je jasno da se ovo odnosi i na druge nekonstitutivne narode u našoj zemlji. Jasno je i da Ustav treba promijeniti, mada niko nije previše optimističan da će to ići lako.

Ali ako naša država ima za cilj ući u zajednicu demokratskih država, mora osigurati ravnopravnost za sve građane koji u njoj žive. Bez obzira koje su boje, vjeroispovjesti ili kojoj naciji pripadaju.