Stari grad Klobuk kojeg je osvajala i Napoleonova vojska prepušten zubu vremena

Smješten između Trebinja i Nikšića, Klobuk se nalazi na teško pristupačnom terenu kojem se dolazi samo jednim, šumskim putem kojeg su sagradili austrijske trupe na kojem i dalje postoje prepreke u vidu zidova i artiljerijskih gnijezda. Sa svih ostalih strana Klobuk je omeđen provalijama prema riječici Suši.

Prvi put se spominje u 12. stoljeću u djelu Barski rodoslov u kojem je grad opisan za vrijeme dukljansko-vizantijskog sukoba 1042-1043. godine, naveli su za Radiosarajevo.ba iz Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH koja je ovaj Stari grad proglasila nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine 2006. godine.

Klobuk je pripadao župi Vrm koju je spominjao i Konstantin Porfirogenet u djelu De administrando imperio polovinom 10. stoljeća kada se prvi put spominje i ime Bosna.

Kroz vijekove je Klobuk mijenjao i vlastodršce, ali je sve vrijeme održavao trgovačke veze sa Dubrovnikom i ostalim mjestima.

Tokom 15. stoljeća njime je vladao knez, a uz njega i kastelan kao vojni zapovjednik, ali ga uskoro osvajaju i Osmanlije i to u periodu između 1466-1477, tj. poslije smrti hercega Stjepana do prvog spomena nahije Vrm ili Klobuk. 

Njegov značaj je porastao početkom 18. stojeća kada je postao najisturenija tačka ovog dijela osmanske teritorije prema Veneciji i Crnoj Gori.

Osmanlije su se obavezale i obnovile tvrđavu po čijem je obliku nama danas i poznat izgled tvrđave na Klobuku.

Klobuk je bio od izuzetne strateške važnosti i za vrijeme napoleonskih ratova.

"Crnogorci su uz pomoć Rusa nastojali zauzeti grad Klobuk. Početkom jula 1807. godine došlo je do sukoba dvije zaraćene strane oko Klobuka koji su Crnogorci i Rusi htjeli zauzeti. Prema francuskim izvorima borbe oko opkoljenog Klobuka su se vodile od 7. do 16. jula 1807. godine. Opsjednutim braniocima došli su u pomoć hercegovački velikaši s Ali-agom Dedićem i francuske trupe iz Dubrovnika pod komandom generala Lonea i razbili opsadu", objasnili su nam iz Komisije.

Naredne godine bit će presudne za opstanak Starog grada Klobuka. Najprije je u njemu došlo do sukoba hercegovačkog vezira Ali-paše Rizvanbegovića i Crnogoraca, a zatim grahovske bitke, nakon čega u grad dolaze Austrougari. Osmanlije se tada povlače, a muslimansko stanovništvo pruža posljednji otpor austrijskim trupama u septembru 1878. godine. 

Potom je austrijska vojska od 10. do 20. septembra 1878. gađala klobučki grad i potpuno ga razorila.

Značaj Klobuka je bio i u tome što je to bila pogranična tvrđava čije su trupe sprečavale šverc robe u oba pravca na relaciji primorje-Bosna i Hercegovina, naveli su iz Komisije.

O samom izgledu grada se ne zna mnogo jer su sva rađena istraživanja bila nedovoljna za ta saznanja, ali je poznato da se od drugih srednjovjekovnih gradova razlikuje po organizaciji jedinstvenog prostora.

Poznato je i da je u sklopu Starog grada bilo 20 pločom pokrivenih kuća i odžak Jusuf-bega, tadašnjeg dizdara, kao i mala džamija, banja (hamam) i gotovo srušen han, o čemu je pisao i putopisac Evlija Čelebija. Pored objekata koje navodi Čelebija, u gradu su bili još i kapetanova kula, 5 cisterni i karaula Azizija koju su sagradile Osmanlije.

Na pojedinim mjestima nađeni komadi keramike datirane u rani srednji vijek, a uz istočni zid džamije temelji apside srednjovjekovne crkve. 

Kako ne postoji plan i tlocrt grada, pojedinim iskopinama nemoguće je odrediti namjenu bez opsežnijih arheoloških radova, naročito jer je većina njih zatrpana kamenjem i obrasla niskim rastinjem.

"Klobuk je jedan od onih gradova koji su sve do sada bili prepušteni zubu vremena. Glavni uzrok tome je neizgrađen put do grada za prevoz materijala i preduzimanje većih zaštitnih arheoloških i konzervatorskih radova", rekli su nam iz Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.

Od 2002. do 2005. godine trebinjski arheolog Aleksandar Ratković iz Republičkog Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske vršio je arheološka iskopavanja usljed kojih je otkrio dva objekta i dio trećeg.

Pregledom na terenu, posljednji put 2005. godine, Komisija je utvrdila da su zidovi utvrđenja i objekata unutar njega dosta ruševni.

"Najbolje je očuvan objekat br. 1, ali i na njegovim zidovima ima napuklina. Od mnogih neidentifikovanih objekata unutar bedema viri poneki razrušeni zid", naveli su iz Komisije.

Klimatski faktori jedan su od glavnih rizika po pitanju opstanka i preostalih dijelova ovog nacionalnog spomenika na kojem dolazi do raspadanja i rušenja materijala. 

Ali propast ovog nacionalnog spomenika je neminovna i zbog nedostatka planiranih mjera zaštite - pojedinačnih iskopavanja sa ostavljenim otvorenim iskopima ili rovovima oko zidova, neadekvatne institucionalne podrške, nedovoljne integracije nasljeđa u razvojne planove, nebrige oko održavanja spomenika i nedostatka sredstava za održavanje i popravke spomenika.

Oko Starog grada gotovo da više niko i ne živi, stoga ga rijetko ko i posjećuje, pa je jasno da će BiH zbog nebrige ostati i bez još jednog vrijednog nacionalnog spomenika koji zasigurno ima turistički potencijal.