Zaključci sa konferencije o raspadu Jugoslavije

Od 4. do 6. novembra 2011. godine više od 100 naučnika, novinara, diplomata i bivših političara i javnih ličnosti učestvovalo je na međunarodnoj konferenciji “Debating the End of Yugoslavia”, koju je organizirao Centre for South-East European Studies, Univerziteta u Grazu.

Učesnici su se osvrnuli na raspad zemlje koji se desio prije 20 godina, te su razgovarali o naučno utvrđenim činjenicama, kao i o budućem pravcu istraživanja. Među učesnicima su bili historičari, sociolozi, pravnici, politolozi, antropolozi… iz svih zemalja koje su nastale raspadom Jugoslavije, ali i iz drugih evropskih zemalja, kao i iz Sjeverne Amerike.

Ključno pitanje tokom konferencije bilo je da li je raspad bio neminovan i da li se mogao izbjeći.

Azem Vllasi, koji je bio na čelu Saveza komunista Kosova i jedan od glavnih protivnika Slobodana Miloševića tokom osamdesetih, primijetio je kako je većina kosovskih Albanaca tražila status za ovu pokrajinu koji bi im obezbijedio veću sigurnost unutar federacije. Pozivi na nezavisnost bili su odgovor na potez srbijanskog rukovodstva kojim je smanjena autonomija Kosova.

Ciril Ribičič, koji je bio na čelu Partije demokratskog progresa, nasljednice slovenskog Saveza komunista, istakao je kako je do 1990. godine postojala široka podrška u Sloveniji za konfederalnu reformu Jugoslavije, a da su zahtjevi za samostalnost uslijedili kao odgovor na Miloševićevo insistiranje na više centraliziranoj državi.

Budimir Lončar, posljednji ministar vanjskih poslova Jugoslavije, danas savjetnik za vanjsku politiku hrvatskog predsjednika Ive Josipovića, podsjetio je na svoje napore da ojača veze između Jugoslavije i Evropske zajednice (EZ). On je opisao ove napore kao način da se suoči s nadolazećom krizom, rekavši kako se kriza produbljivala “i samo integracijom, EZ bi dobila legitimitet za direktno uključivanje u potragu za mirnim rješenjem”.

Vasil Tupurkovski, makedonski član Predsjedništva Jugoslavije tokom od 1989. do 1991., prisjetio se kako je tokom ključnih sastanaka Predsjedništva, tokom marta 1991. godine, kada su članovi ovog tijela glasali za ili protiv vojne intervencije, rezultat bio na ivici, i tek sticajem okolnosti odbijen je zahtijev Armije da se proglasi stanje opće opasnosti.

Učesnici su imali sukobljene stavove oko toga da li bi se proglašenje takvog stanja produžilo u rat ili bi pak donijelo neki potpuno drugačiji rezultat.

Slično tome, Sabrina Ramet, ekspertica za raspad Jugoslavije, koja trenutno predaje pri University of Science and Technology u Trondheimu (Norveška), ukazala je na to da se raspad može gledati kao posljedica više važnih odluka.

Vladimir Gligorov, iskusni analitičar politike u Jugoslaviji, primijetio je da samo ako se svi događaji sagledaju na pravi način i razmotre alternative koje su bile na raspolaganju, može se ukazati na put koji je vodio do rata. On je ustvrdio da su političari donijeli svoje odluke, uključujući i one koje su imale katastrofalne posljedice, često na osnovu onoga što su mogli zaključiti u datom trenutku. Gledajući unazad, neke od tih odluka se čine kao da su bile osuđene na propast, ali u tada su imale više “smisla”. Kao primjer Gligorov je ukazao na pretpostavku Slobodana Miloševića da može dominirati Jugoslavijom u drugoj polovini osamdesetih, kroz mogućnost Srbije da preovladava političkim sistemom i Armijom. Ipak, i pored onog što je imao na raspolaganju, Miloševićev politički projekt bio je osuđen na propast.

Diskutirajući o tome na šta bi se trebali naučnici fokusirati u budućnosti, Vladimir Petrović sa Instituta za modernu istoriju u Beogradu, primijetio je da je potrebno praviti razliku između pseudokontroverzi, politizacije i često propagandističkih sukoba koji su se fokusirali na negiranje općeprihvaćenih činjenica i ozbiljne rasprave, što dovodi do neslaganja oko činjenica koje pomažu da se razumije sukob.

Stef Jansen, antropolog sa Univerziteta u Manchesteru, i Eric Gordy sa University Collegea u Londonu založili su se za istraživanja koja bi uzela u obzir stavove običnih građana. Dok je važno razumjeti perspektive elita, ne smiju se izgubiti iz vida ljudi koji nisu bili u prilici da donose odluke a čiji su životi oblikovani onim što se desilo.

Brojni drugi učesnici, uključujući Ljubicu Spasovsku sa Univerziteta u Exeteru, iznijeli su stav da naučnici još uvijek malo znaju o životu u Jugoslaviji tokom osamdesetih. Razumjeti taj period krize može pomoći da se bolje razumije i sam raspad.

Na kraju, Florian Bieber, profesor Univerziteta u Grazu i organizator konferencije, ukazao je kako je raspad zemlje otežao izučavanje perioda prije kraja Jugoslavije. “Osvrtanje unazad nije uvijek prednost”, zaključio je on.

Podcast možete pogledati na http://yugoslaviaconference.wordpress.com/

Učesnici konferencije
1.   Nidžara Ahmetašević, Univerzitet Graz
2.   Neven Andjelić, Regent’s College London
3.   Rory Archer, Univerzitet Graz
4.   Wolfgang Benedek, Univerzitet Graz
5.   Christopher Bennett, Ured visokog predstavnika, Bosnia and Herzegovina
6.   Florian Bieber, Univerzitet Graz
7.   Vesna Bojičić-Dželilović, London School of Economics
8.   Marie Janine Calic, Univerzitet München
9.   Dejan Djokić, Goldsmiths, Univerzitet London
10.        Jasna Dragović-Soso, Goldsmiths, Univerzitet London
11.        Vedran Džihić, Univerzitet Bec
12.        Sergej Flere, Univerzitet Maribor
13.        V.P. Gagnon, Ithaca College
14.        Armina Galijaš, Univerzitet Graz
15.        Josip Glaurdić, Cambridge Univerzitet
16.        Vladimir Gligorov, Institut za ekonomske studije Bec
17.        Eric Gordy, SSEES, Univerzitet College London
18.        Sergey Gryzunov, Moskovski drzavni univerzitet za medjunarodne odnose
19.        Elissa Helms, Central European University
20.        Wolfgang Hoepken, Univerzitet Leipzig
21.        Stef Jansen, Manchester Univerzitet
22.        Dejan Jović, Univerzitet Zagreb
23.        Damjan Lajh, Univerzitet Ljubljana
24.        Iva Lučić, Univerzitet Uppsala
25.        Jasmina Lukić, Central European University
26.        Karl Kaser, Univerzitet Graz
27.        Joseph Marko, Univerzitet Graz
28.        Christian Nielsen, Univerzitet  Aarhus
29.        Vjeran Pavlakovic, Univerzitet  Rijeka
30.        Vijekoslav Perica, Univerzitet Rijeka
31.        Vladimir Petrović, Institut za savremenu istoriju, Beograd
32.        Robert Pichler, Univerzitet Graz
33.        Sabrina Ramet, Norwegian University of Science and Technology
34.        Irena Ristić, Institute za drustvene nauke, Belgrade
35.        Reana Senjkovic, Univerzitet Zagreb
36.        Ljubica Spaskovska, Univerzitet Exeter
37.        Sabina Veladžić, Institut za historiju, Bosnia I Herzegovina
38.        Nebojša Vladisavljević, Univerzitet Beograd
 
Svjedoci
1.   Budimir Lončar, Ministar vanjskih poslova Jugoslavije (1987-1991). Danas: Savjetnik predsjednika Hrvatske Ive Josipovića
2.   Ciril Ribičič, predsjednik Demokratske partije obnove Slovenije  (1990-1993), Danas: professor pri Univerzitetu Ljubljana
3.   Rasim Kadić, predsjednik Liberalne partije BiH (1990-2005), Danas: Direktor Terminala BiH
4.   Gordana Knežević, zamjenica glavnog I odgovornog urednika Oslobodjenja (1992-1994), Danas: urednica Balkanskog servisa Radio Slobodna Evropa
5.   Vasil Tupurkovski, makedonski clan Predsjednistva SFRJ (1989-1991), Danas:  predsjednik Olimpijskog komiteta Makedonije
6.   Bojan Hadžihalilović, osnivac dizajnerske grupe Trio, Sarajevo
7.   Azem Vllasi, lider Saveza komunista Kosova (1986-88), Danas: pravnik

Vezano: Prva retrospektiva dizajnerske grupe Trio