Plakat koji je potresao SFRJ

Plakatna afera jedan je od najboljih primjera moći grafičkog dizajna i opasnosti koju umjetnost predstavlja u totalitarnim sistemima, a smještena je u 1987. Iako nekoliko godina nakon smrta Josipa Broza Tita, u Jugoslaviji se još uvijek održavao ritual Titove štafete, a te godine je za organizaciju događaja bila zadužena Slovenija, u kojoj je kritika ove ceremonije bila najjača. Ipak, tema je izabrana, štafeta naručena, a na konkursu za izradu promotivnog plakata tog Dana mladosti pobijedio je Novi kolektivizem, mladi dizajn studio iz Ljubljane, koji je bio dio umjetničkog pokreta NSK/Neue Slowenische Kunst, neizostavnog pojma bliskog grupi Laibach.

Plakat koji je izradio Novi kolektivizem naizgled je bio sasvim u skladu sa soc-realističnom ikonografijom, grube grafičke obrade i štampan sitotiskom u dvije boje, srebrnoj i crnoj, te je bio primljen sa opštim oduševljenjem. No, nekoliko dana nakon izbora plakata, beogradska Politika je objavila pismo izvjesnog Nikole Grujića, koji je tvrdio da je plakat plagijat, i to ni manje ni više jednog nacističkog plakata Richarda Kleina koji datira iz 30-ih godina. Plakat za Dan mladosti od nacističkog se razlikovao u samo nekoliko detalja: zastavu nacističke Njemačke zamijenila je zastava SFRJ, umjesto njemačkog orla na barjaku stavljena je bijela golubica, a štafeta je prikazana u obliku nacrta Parlamenta arhitekte Jože Plečnika.

 

Skandal koji je uslijedio mlađe generacije mogu samo namaštati: mediji su se samo time bavili, politički odnosi bili zategnuti, pozivalo se na linč autora, plakat je povučen, a autorima organizovano suđenje. Autori su svoj rad branili kao umjetničko djelo koje se da smjestiti u retroavangardu, proces u kojem umjetnici koriste simbole različitih, često dijametralno suprotnih političkih režima, te ih postavljanjem u novi kontekst dekonstruišu i daju novo značenje. Zbog nedostatka dokaza koji bi potvrdili sumnju da je plakat akt protudržavne propagande, suđenje je obustavljeno, a identitet Nikole Grujića nikad nije utvrđen. Godinu dana kasnije, slovenačko javno tužilaštvo izdalo je izjavu za javnost u kojoj se kaže da je Novi kolektivizam „primijenio legitimnu retrogradnu umjetničku metodu koja je podložna različitim tumačenjima“.

 

U Sloveniji „plakatna afera“ kao fenomen nije zaboravljena, te je na tu temu posljednjih godina organizovano nekoliko izložbi, predavanja, te snimljen dokumentarni film.

U okviru izložbe Ausstellung Laibach Kunst, prije par sedmica postavljene u Umjetničkoj galeriji Maribor, 17. marta će se održati predavanje dr. Leva Krefta, profesora estetike na Filozofskom fakultetu u Ljubljani, filozofa i društvenog kritičara fokusiranog na ljudska prava i kulturnu politiku, a na temu koja je generacijama koje se iz vlastitog iskustva sjećaju posljednjih godina Jugoslavije, dobro poznata: „plakatna afera“. 

Fokusirajući se na specifičan društveno-historijski koncept, predavanje dr. Leva Krefta baviće se ulogom Dana mladosti u tadašnjem društvu, te estetikom spornog plakata, odnosno vezom prikazanog mišićavog mladog muškarca sa ideologijom i tijelom unutar nje.

Svi koji se 17. marta nađu u Mariboru pozvani su na predavanje, a ulaz je besplatan.

Vezani članci:

Retrospektiva vizuelne umjetnosti Laibacha

Ekskluzivno: Laibach za RadioSarajevo

Radiosarajevo.ba