"Zaboravljeni" sovjetski ratni zarobljenici kojih se Staljin odrekao

Dok je ruska vlada 9. maja svim snagama proslavljala sovjetsku pobjedu nad nacističkom Njemačkom i sjećala se, kako se procjenjuje, 25 miliona Sovjeta koji su nastradali tokom rata, istoričar Konstantin Bogoslavski je radio na tome da osvijetli sudbinu sovjetskih ratnih zarobljenika koje je "odbacila“ njihova vlastita vlada, piše Radio Slobodna Evropa.

Divljaštvo Hitlerovog rata sa Sovjetskim savezom naširoko je dokumentovano, ali mnogi detalji o nevoljama zarobljenika iz redova Crvene armije ostaju skriveni.

Njihov tačan broj nikada neće biti zasigurno poznat, ali procjenjuje se da je zarobljenih vojnika sovjetske Crvene armije u Drugom svjetskom ratu bilo između četiri i šest miliona. Od dvije trećine koje su zarobili Nijemci – više od tri miliona vojnika – umrlo je prije nego su njihovi komandiri osvojili Berlin u maju 1945. godine.

Arhiv Sovjetskog narodnog komesarijata za spoljne poslove nedavno je digitalizovan i Bogoslavski je proučavao ratnu prepisku između sovjetske vlade i Međunarodnog Crvenog krsta, internacionalne organizacije koja je smještena u Ženevi, koja je pokušala da pomogne zarobljenicima, ranjenicima i izbjeglicama tokom rata.

„Već 23. juna 1941. Crveni krst je poslao telegram Molotovu [sovjetski ministar spoljnih poslova Vjačislav Molotov] nudeći pomoć Sovjetskom savezu tokom rata,“ Bogoslavski je rekao za RFE/RL. "Molotov je potvrdio zainteresovanost."

U prvoj sedmici sukoba, Njemačka i Sovjetski Savez su potvrdili da će se pridržavati međunarodnih konvencija o tretmanu zarobljenika. Međutim, ubrzo je postalo jasno da nijedna strana nije namjeravala da održi svoje obećanje.

U prvih šest mjeseci rata, dok su Nijemci napredovali preko Sovjetskog Saveza do periferije Moskve, više od tri miliona vojnika Crvene armije je zarobljeno, često zbog opkoljavanja jer su sovjetski zvaničnici odbijali da daju dozvole za povlačenje ili čak nisu ni uspijevali da izdaju naređenja.

Prema arhivskim materijalima, kaže Bogoslavski, sile Osovine ponudile su liste za razmjenu zarobljenika sa Sovjetima u decembru 1941. godine. Molotovljev zamjenik Andrej Višinski pisao je svom šefu da je lista njemačkih zarobljenika sastavljena i predložio da se ona objavi kako bi se spriječila šteta po reputaciju Sovjetskog Saveza.

„Ali, Molotov je napisao u svojoj poruci, '(...) ne šaljite listu (Nijemci krše zakonske i druge norme)',“ navodi Bogoslavski. "Nakon toga, gotovo sva pisma i telegrami koji su stigli iz Crvenog krsta... obilježeni su Molotovljevom napomenom 'Ne odgovarajte'.“

Sovjetska vlada usvojila je ovu smjernicu kao rezultat jedne hladnokrvne kalkulacije.

"Do kraja 1941. godine, više od tri miliona ljudi je zarobljeno, a jedan od vodećih ciljeva sovjetskog rukovodstva bio je da se iskontroliše ova lavina zarobljavanja vojnika,“ kaže Bogoslavski. "Sovjetski vojnik morao je da shvati da ako bude zarobljen neće dobijati nikakve obroke od Crvenog krsta, neće slati dopisnice svojim voljenim. Morao je da zna da jedino što ga očekuje jeste neizbježna smrt.“

Jedan sovjetski dokument koji je izdat sa Staljinovim potpisom, napominje istoričar, konstatovao je da su "paničari, kukavice i dezerteri gori od neprijatelja“.

Osim toga, sovjetska vlada je odbila da dozvoli predstavnicima Crvenog krsta da uđu u njihove ozloglašene zatvorske kampove u kojima su mogli nabasati na tajne o Staljinovim prijeratnim represijama.

"Podjelu hrane i lijekova zarobljenicima vodili su predstavnici Crvenog krsta, što je značilo da im se mora dozvoliti pristup u kampove po Sovjetskom Savezu,“ kaže Bogoslavski. "Sovjetsko vođstvo je bilo kategorički protiv toga. Uprkos brojnih zahtjeva, predstavnicima Crvenog krsta nikada nisu izdate vize za put u Sovjetski savez.“

"Naravno, ukupna odgovornost za masovne smrti sovjetskih zarobljenika mora pasti na vođstvo Trećeg rajha“, dodaje. "Ali Staljinova vlada, prema mom mišljenu, snosi krivicu zato što nije dala moralnu podršku ili materijalnu pomoć svojim vlastitim vojnicima, koji su jednostavno bili odbačeni.“

U martu 1943. godine, Molotov je napisao pismo američkom ambasadoru u Sovjetskom Savezu Willamu Standleyu, koji je proslijedio ponudu Vatikana da posreduje u razmijeni informacije o sovjetskim zarobljenicima koje su držali Nijemci.

"Imam čast izvijestiti da ova stvar trenutno ne interesuje sovjetsku vlade,“ napisao je Molotov. "Prenosim Vladi Sjedinjenih Država našu zahvalnost zbog brige za sovjetske zarobljenike, molim vas da prihvatite uvjeravanja o mom velikom poštovanju prema Vama, gospodine ambasadore.“

Tokom rata, sovjetska vlada takođe je odbila da sarađuje sa vladama njemačkih saveznika, Finskom i Rumunijom, po pitanju zarobljenika. Sovjetski zarobljenici u Finskoj dobijali su pakete od Crvenog krsta koje je organizovala humanitarna organizacija u Švicarskoj i distribuirala ih u Finskoj na unilateralnim osnovama.

Rumunija je, 1942. godine ponudila da oslobodi 1.018 najugroženijih sovjetskih zarobljenika u zamjenu za listu Rumuna koji se drže u Sovjetskom savezu.

“Sovjetsko vođstvo je jednostavno ignorisalo ovu ponudu,” kaže Bogoslavski.

“Sovjetski Savez je bio jedina država koja je odbila da sarađuje sa Crvenim krstom i čak nije dozvolio pristup delegaciji Crvenog krsta na svoju teritoriju,” dodao je. “Njemačka nije radila sa Crvenim krstom u vezi sa sovjetskim zarobljenicma, ali jeste sarađivala u vezi sa zarobljenicima svojih zapadnjačkih neprijatelja – Amerikanaca, Britanaca i Francuza.”

Nesreća mnogih sovjetskih ratnih zarobljenika nije se okončala kada je oružje utihnulo.

“Mit je da su svi oni koji su se vratili iz ratnog zarobljeništva poslani u gulag,” kaže Bogoslavski.

“NKVD (sovjetska tajna policija) uspostavila je posebne kampove za provjeru i filtriranje vraćenih ratnih zarobljenika. Prema istoričaru Zemskovu [Viktor Zemskov], otprilike 1,5 miliona bivših zarobljenika prošlo je kroz proces filtriranja. Blizu 245.000 njih bilo je tlačeno.”