ART OF SOUND: Pierre Boulez

Novo izdanje emisije Art of Sound (emituje se svakoga petka u 20h) donosi radove još jednog kompozitora savremene muzike.

On se zove Pierre Boulez (1925) i francuski je kompozitor, pijanist i dirigent čija su promišljanja i istraživanja zvuka veoma značajna za muziku 20. i 21. stoljeća. Nju općenito karakteriše izvjesna konceptualna pozadina koja ima intelektualnu i često matematičku dimenziju. Boulez je obje ove dimenzije udružio na svome umjetničkom ali i životnom putu.

Kao učenik Oliviera Messiaena, Pierre Boulez je spoznao da trebamo neprestano promatrati svijet oko sebe i ''razumjeti da sve može postati muzika.'' Takva vrsta otvorenosti prema fenomenu zvuka i muzike Bouleza je neprestano pratila, ali kroz vanjske okvire strukture – od proučavanja i primjene jasnih pravila dvanaesttonske tehnike, ili dodekafonije, preko još rigoroznijeg integralnog serijalizma, do aleatorike i otvorene forme podređene (kontroliranom) slučaju.

Za Bouleza, 'struktura'  je ključnom riječi našeg vremena. Iako je eksperimentirao, kompozitor se pretežno držao određenih okvira, manje ili više strogih. U svome djelu upravo naslova Structures I za dva klavira (1952) Boulez je kao pravi arhitekt/inžinjer zvuka pažljivo i precizno postavio sve parametre u skladu sa tehnikom totalnog serijalizma. Za razliku od Schönbergove dodekafonije, u kojoj je kompozitor odredio dvanaesttonski niz i jasnu visinu svakoga njegovog tona, totalni/integralni serijalizam do kraja je racionalizirao predsređeni muzički materijal i djelo kao njegov krajnji rezultat. Kod integralnog serijalizma pored visine, inžinjer zvuka određuje svakom tonu njegovo trajanje, intenzitet/dinamiku i boju, odnosno artikulaciju u cjelokupnoj konstrukciji djela. Boulez se ovom tehnikom u komponovanju htio riješiti određenih svjesnih ili nesvjesnih uticaja, među njima naročito stilskih oznaka. Iako je unaprijed osmislio elemente strukture i udaljio se od konvencionalnog poimanja muzičkog djela, smatrao je da se u procesu integracije svog predsređenog materijala u djelo vraća kompozitorski proces, i to na način potencijalnog nastanka nekih novih i osobenih sinteza.

Međutim, ovakav potpuno racionalizirani postupak kreiranja muzičkog djela Bouleza je doveo do zida. Trebalo je otvoriti prostora za nešto slobode. Boulez je malo opustio strogost svoga serijalizma i komponovao Le marteau sans maître (1953/57). Ovo djelo za contra alt i mali ansambl u svojim vanjskim serijalnim okvirima donijelo je neku novu boju i raznolikost. Boulez se poslužio i nekim instrumentima koji su sugerirali uticaj afričke muzike ili indonezijskog gamelana, i eksperimentiranjem koje je asociralo na moderni jazz. Mnogi dugo nisu mogli protumačiti pravu tehniku iza kreacije Le marteau sans maître. Na koncu se došlo do spoznaje da je djelo jednostavno rezultat Boulezove ključne filozofije - stroga izvanjska kontrola sa nešto lokalne nediscipline.

Još i manje discipline Pierre Boulez će promovirati u svojoj aleatoričkoj muzici. U njoj je konačno prevladao slučaj sa odgovarajućom otvorenom formom djela. Ovo esencijalno obilježje aleatorike (ili nedeterminacije u američkoj orijentaciji predvođene John Cageom) podrazumijeva djelomično autorovo učešće u kreaciji i realizaciji djela. Kompozitor daje određene naznake i smjernice, a ostalo prepušta slučaju, odnosno volji izvođača. Boulezova Treća klavirska sonata (1957) izvrstan je primjerak aleatoričke muzike i otvorene forme, koja je u njenome slučaju varijabilna. Osmišljena je kroz pet formanata, kako ih je autor nazvao, od kojih su samo oni označeni kao 2 (Trope) i 3 (Constellation) objavljeni. Trope se sastoji iz četiri fragmenta (Text, Parenthesis, Commentary i Gloss) od kojih je izvođač slobodan odabrati bilo koji kao početak svoje izvedbe. Važno je samo da se Commentary odsvira prije ili poslije Gloss. Da bi bila naglašena ove nelinearnost djela Boulez naznačava da partitura treba biti povezana u spiralu.

I drugi objavljeni formant, Constellation, takođe izvođaču daje izvjesnu slobodu izbora, kroz nekoliko mogućnosti kojima može proći kroz njegove fragmente. Na ovaj način Boulez svojom varijabilnom otvorenom formom kao da daje skicu nečega što postaje slika tek u rukama izvođača. O svojoj Trećoj kalvirskoj sonati Boulez je zapisao:

''Često sam poredio ovo djelo sa planom grada. Čovjek ne mijenja njegov dizajn, opaža tačno šta je, ali postoje različiti putevi kretanja kroz njega. Možemo odabrati vlastiti put, iako uz određene saobraćajne propise.''

U novoj emisiji Art of Sound slušamo djela Pierre Bouleza, kompozitora čiji je rad uvijek ''u progresu'', i koji je i danas aktivan muzičkom svijetu. Biće to Structures I za dva klavira (1952), Le marteau sans maître (1953/57) i Treća klavirska sonata (1957).