ART OF SOUND: Edward Elgar

U novom izdanju emisije Art of Sound slušamo engleskog kompozitora čija su djela danas dio redovnog tamošnjeg i internacionalnog repretoara, ali koji je u svoje vrijeme muzički i društveno bio donekle i autsajder u lokalnim krugovima.

On je Edward William Elgar (1857-1934), violinist, orguljaš i samouki kompozitor skromnog porijekla koji se svojom kreacijom nametnuo vlastitom ali i budućem vremenu. Djelovao je izvan težnji savremenika inspiriranih engleskim folklorom i muzičkom prošlošću. Njegovi su uzori poticali izvan domovine, a među njima se naročito isticao Brahms. Elgar je tako bio neka vrsta osamljenika, umjetnik bez pripadnosti određenoj ''školi'' ili grupaciji muzičara. Slijedio je svoj put.

Koliko među Elgarovim radovima ima i onih koji se ne ističu naročitim kvalitetom, toliko autorov opus sadrži i djela iznimnog sadržaja, kojemu se i danas mnogi vraćaju. Opusu pripadaju orkestralni radovi, kantate, oratoriji i moteti, kamerna muzika, koncerti za violinu i violončelo, te solo pjesme.

Među nevedenim posebnu vrijednost imaju dva djela – Enigma Varijacije i Koncert za violončelo.

Enigma Varijacije, Op.36 (1898-1899), djelo je za orkestar sastavljeno od 14 varijacija na jednu originalnu temu. Elgar ga je posvetio na neki način dragim ljudima iz svoga života, od supruge koja mu je bila najvećom inspiracijom do bliskih prijatelja i saradnika. Zato je svaka varijacija vrsta slike, portreta, jedne od pomenutih ličnosti. Pretpostavili bi da se u tim prikazima upravo krije ''enigma'' iz naslova djela. Međutim, to nije slučaj. Kompozitor uz svaku varijaciju navodi nadimak ili inicijale osobe koju muzički opisuje, i povrh toga dodaje o njoj i nekoliko riječi. Enigma, dakle, počiva negdje drugo. Njeno rješenje do danas nije otkriveno, premda su ga mnogi nastojali pronaći. Ono što je poznato je to da se radi o skrivenoj temi koja, prema Elgarovim riječima, ''nije odsvirana''. No, kompozitor ne spominje da je u pitanju melodija, pa bi ova ''enigma'' mogla biti i bilo šta drugo - neki simbol te književni motiv, ili možda samo autorova igrarija.

U programu prve izvedbe Enigma Varijacija Elgar je zabilježio: ''Enigmu neću objašnjavati – njeno ''tamno kazivanje'' mora ostati neotkrivenim, i upozoravam vas da je veza između Varijacija i Teme često u najsuptilnijoj teksturi; nadalje, kroz čitavo djelo druga i veća tema 'prolazi', ali nije odsvirana...Tako se glavna Tema nikad ne pojavljuje, kao u nekim kasnim dramama...glavni lik nije nikada na sceni.''

Dvanaesti portret Enigma Varijacija, obilježen i slovima ''B.G.N'', otkriva identitet Basil G. Nevinsona, znamenitog čeliste, koji u ''svojoj'' varijaciji dobiva i melodijsku liniju na violončelu. Upravo Nevinson, koji je sa Elgarom svirao u kamernom triu, mnogo kasnije je kompozitora inspirisao na stvaranje njegova posljednjeg velikog rada.

Koncert za violončelo i orkestar u e-molu, Op.85, jedno je od veoma važnih djela repertoara za ovaj instrument. Elgar ga je komponovao po okončanju Prvog svjetskog rata, i poslije bolesti koja je za autora mogla biti kritičnom. Nakon uspjele operacije Elgar je zapisao melodiju koja će postati glavnom temom koncerta, a tokom ljeta 1919 godine djelo će dobiti i svoj konačan oblik.

Premijera 1919 godine Koncerta za cello u e-molu bila je neuspjeh. No, greška se dogodila u izvedbi, ne u sadržaju djela. Godinama kasnije jedna će izvanserijska interpretacija Elgarova Koncerta iznijeti tek njegovu pravu emociju. Godine 1965, tada dvadesetogodišnja britanska čelistica Jacqueline du Pré, uz dirigenta Sir John Barbirollia i London Symphony Orchestra, odsvirala je Koncert sa takvom strašću i tehnikom, da je njena izvedba postala i vrstom legende.

U novom izdanju emisije Art of Sound slušamo Koncert za cello i orkestar Op.85, e-mol, u znamenitoj izvedbi velike čelistice Jacqueline du Pré (1945-1987) iz 1965 godine, uz pratnju Londonskog simfonijskog orkestra i pod dirigentskom palicom John Barbirollia, i samog čeliste koji je bio članom gudačke sekcije na premijeri koncerta 1919 godine.

Takođe pod vodstvom Barbirollia (1899-1970), koji je posebno bio vezan za interpretacije muzike engleskih kompozitora, i među njima Elgara, slušamo Enigma Varijacije, Op.36, u izvedbi Hallé Orchestra iz Mančestera.