I poezija glumi (O predstavi teatra MTM)

Kritiku za predsatvu "U potrazi za bojom kestena", u produkciji zatvorenog Mostarskog teatra Mladih (MTM), prenosimo sa stranice mess.ba . Pogledajte fotografije našeg reportera Filipa Đurića

I poezija glumi?

Piše: Leila Kulenović, mess.ba

Na određeni način predstava „U traganju za bojom kestena“ (prema tekstu Safeta Plakala, režija Stevan Bodroža, adaptacija Ljubinka Stojanović, uloge Amra Prutina i Enes Salković, muzika Damir Imamović), koja je odigrana u sklopu ovogodišnjeg Future MESS programa, nastavlja nit propitivanja samog medija teatra. Tu tendenciju propitivanja medija teatra, te izlaska iz okvira pozorišne predstave i klasične glumačke igre u druge medije umjetnosti, publika je već imala priliku vidjeti u predstavama koje su do sada igrane na 51. MESS-u. Prva predstava ovogodišnjeg Festivala, „Sconcerto“, taj iskorak je izvršila u pravcu muzičke umjetnosti, tako da se na sceni odvijala jedna umjetnička forma koja egzistira u međuprostoru između predstave i koncerta. Osim navedene predstave, i predstava „Las meninas“ izlazi iz okvira dramske književnosti i pozorišne umjetnosti, ulazeći u prostor slikarstva i likovnih umjetnosti. Ovaj niz nastavlja i predstava „Naslov“ koja u glumačku igru uključuje ples. Ta raznovrsna paleta predstava koja istražuju izražajne mogućnosti teatra, te pozorišnu umjetnost vezuju za druge vidove umjetnosti, obogaćena je i predstavom „U traganju za bojom kestena“, koja propituje odnos teatra i poezije. U ovoj predstavi prikazana je ne samo pjesnikinja Sylvia Plath, ne samo Autor, niti inspiracija, ili proces pisanja, nego čak poezija sama!

Međutim, ma koliko taj postupak sam po sebi bio složen, bilo bi pogrešno, nedovoljno i površno posmatrati ovu predstavu samo iz tog ugla i tog aspekta. To bi značilo simplificiranje jednog vrlo kompleksnog teatarskog komada, jedne kompletne i višeznačne predstave. Kako je i izgovoreno na sceni, to je „zagonetka od devet slogova“.

Predstavu je moguće čitati, gledati, proučavati, analizirati na različitim nivoima. Jedan od njih jeste scenska postavka. Scena je minimalistički postavljena, uz maksimalnu redukciju rekvizita, kostima, pa čak i broja glumaca. Sve što na sceni stoji jeste sto, stolica, pisaća mašina, dvoje glumaca, mikrofon i voda. Upravo posljednji navedeni element – voda, vrlo efektno funkcioniše na sceni. Međutim, osim toga voda ima i simboličko značenje, ona je čovjekovo prvobitno okruženje prije rođenja i nužan je preduslov života samoga. S druge strane, zvuk vode je nešto što gledaoci uz muziku slušaju skoro tokom čitave predstave. Ona bi se simbolički mogla čitati i kao proces čišćenja, rođenja, pa čak i stvaranja. Govoreći o muzici, koja je, prema Aristotelovom shvatanju, jedan od šest neizostavnih elemenata teatarske umjetnosti, važno je istaći njenu potpunu uklopljenost u predstavu. Muzika, u ovom slučaju, ne samo da prati zbivanja na sceni, nego je do te mjere inkorporirana u strukturu da postaje dio predstave, glumeći svoju ulogu.

Drugi mogući nivo čitanja predstave jeste referisanje na važnu književnicu XX stoljeća Sylviu Plath. Iako je zasnovana na njenom liku, predstava taj osnov prevazilazi omogućavajući čak i publici koja njen lik, život i djelo ne poznaje, praćenje predstave, zato što ovaj metatekst nije postavljen u prvi plan. Sličan postupak prisutan je u romanu „Ime ruže“ Umberta Eca, gdje se bez poznavanja metateksta i hipoteze o postojanju drugog dijela Aristotelove „Poetike“ tekst može pratiti i interpretirati. Dakle, predstava na scenu dovodi ovu pjesnikinju, ali na vrlo suptilan, nepretenciozan, harmoničan način oživljavajući je kroz njene stihove, dajući upravo njenoj poeziji prostor u kojem će se scenski ostvariti i tako prizvati u sjećanje svoju autoricu.

Treći nivo na kojem je predstava ostvarena jeste fenomen fascinacije jednog autora drugim, što nas dovodi i do slijedećeg nivoa, a to je upravo pitanje položaja i uloge Autora. Vrlo je značajno postavljanje na scenu ove predstave u kontekstu današnjice i postmodernog (možda čak i post postmodernog) društva, gdje je smrt Autora već odavno ustaljeni princip. Moguće je čak povući paralelu između smrti Autora, u metaforičkom smislu, sa doslovnim zbivanjem na sceni, gdje glumica koja igra ne samu Sylviu, nego njenu poeziju, biva mrtva. S druge strane, glumac koji igra Autora ostaje živ odvajajući se na samom kraju od mrtve poezije negirajući svoju vezanost za nju.

Korelacija i korespondencija dvoje glumaca je značajan element koji vrlo efektno i dobro funkcioniše na sceni. Ova predstava propituje ono što glumačka umjetnost jeste i što može biti, eksperimentišući glumcem dajući mu jednu vrlo apstraktnu ulogu – poeziju samu. Tražeći adekvatan način donošenja poezije na scenu, glumica nužno operira temeljnim elementom glume, dakle pokretom, koji je energičan, hrabar, kontrolisan i potpuno osviješten. U nekoliko situacija, njihov partnerski odnos i dobra koordinacija posebno dolaze do izražaja, ističući značaj i izražajne mogućnosti ovako minimalistički postavljene scene. Jedna od tih  situacija jeste scena sa ogledalom i suočavanje sa samim sobom, u kojoj glumica predstavlja odraz glumca, izlažeći neočekivano ispod stola suprotstavljujući mu se. Još jedna dobro iskorištena jeste scena u kojoj traka oko glave postaje pupčana vrpca, a umjesto bebe rađa se knjiga. Nevažno je da li je ova minimalistički postavljena scena nastala kao rezultat nužnosti unutarnje logike same predstave, ili pak darovitosti režisera ili dramaturga, ali u oba slučaja to je legitiman postupak i evidentno je da se ovakva postavka scene odlično uklapa sa jednim ovako kompleksnim tekstom. Na sceni je prikazan proces nastanka umjetničkog djela, ali i mukotrpan, zastrašujuće težak i iscrpljujući rad koji tom nastanku predstoji. Glumac koji tumači autora beskrajno mnogo puta iznova razbija strah od bijelog papira, suočava se sa nedostatkom inspiracije, tražeći uporno jednu pravu riječ koja mu konstantno izmiće čineći ga nespokojnim, nemirnim, konstantnim tragaocem.

Pjesnikinja je posmatrana kroz prizmu vlastite bolesti, manične depresije i bipolarnog poremećaja, što nužno uvodi i pitanje odnosa normalnog nasuprot ludom. Na sceni je prikazano i konstantno dominira ovo psihodelično, šizofreno stanje, ali je to ne čini nečitljivom i nejasnom.

Predstava je odlično strukturirana i jasna, te omogućava gledaocu da čak hronološki prati tok zbivanja, uprkos zbrci i haosu, u kojem se likovi nalaze, kako u fizičkom, tako i mentalnom smislu. Predstava tematizira pitanje pronalaska smisla, sreće, mogućnosti smislene komunikacije, odvija se u prostoru između halucinacije, realnosti i paranoje, osvjetljujući proces nastanka umjetničkog djela. Zbog toga je bolna i ugodna istovremeno, ugodna u prvom redu zato što je kvalitetna, pametna i dobro izvedena.